تصویر ایران و اسرائیل در رسانه‌های سعودی، در کنار اسرائیل در جنگ با «دشمن شماره یک»!

الجزیره للدراسات

ترجمه: رامین حسین آبادیان
این مطالب خلاصه‌ای از یک پژوهش گسترده بوده که در نشریه «لباب» وابسته به مرکز پژوهش‌های «الجزیره» منتشر شده است. این پژوهش به تصویر ایران و اسرائیل در اندیشه سیاسی صاحب‌نظران سعودی می‌‎پردازد. این پژوهش همچنین ابعاد و ویژگی‌های مختلف تصویر مذکور و ایدئولوژی‌هایی را که با نگرش صاحب‎‌نظران نسبت به صاحبان این تصویر مطابقت دارد، نمایان می‌سازد.

در گیرودار بروز تنش در روابط ایران و عربستان و وقوع «نبرد نفوذ» میان دو کشور در منطقه، نقش برخی از نویسندگان سعودی و افراد صاحب‌نظر که خواستار مواجهه با ایران، «پروژه طایفه‌گرایی» آن در منطقه و مقابله با برنامه هسته‌ای‌اش هستند، برجسته شد. این دست از افراد، ایران را «دشمن شماره یک» می‌دانند؛ دشمنی که باید به طور کامل روی آن متمرکز شد. آن‌ها همچنین صراحتا مطالبه «صلح با اسرائیل» را مطرح کرده و حتی برخی، حمایت‌شان از آن را مخفی نمی‌کنند. آن‌ها بر این باورند که در صورت ورود اسرائیل به جنگ با ایران، باید با تمام وجود در کنار تل‌آویو ایستاد.
مقالات روزنامه‌ها یکی از اصلی‌ترین ویژگی‌های نگرش رسانه‌ای به «تصویر اسرائیل و ایران در اندیشه سیاسیِ صاحب‌نظران سعودی» را تشکیل داده است، تاجایی که نقش این مقالات، دیگر در حدود و صغور جلب توجه و اهتمام خواننده خلاصه نمی‌شود. علیرغم این مسأله، خواننده، راز و رمزهای مختلف، افکار، معانی، ابعاد گوناگون و ماهیت شخصیت‌ها و رویدادها را در این روزنامه‌ها می‌خواند. از همین روی، پژوهشگر بر روی رمزگشایی از ارتباط میان «محتوای متن مقالات منتشرشده» و «انتقال معانی مرتبط با تصویر رسانه‌ای ایران و اسرائیل در اندیشه سیاسی صاحب‌نظران سعودی» در برجسته‌ترین روزنامه‌های عربستان یعنی «الریاض» و «الجزیره»، متمرکز می‌شود. این دو روزنامه به صورت تعمدی به عنوان نمایندگان جامعه اصلیِ مطبوعات سعودی در طول نیمه اول سال ۲۰۱۸، انتخاب شدند.
نقش روزنامه‌های سعودی «ریاض» و «الجزیره» در شکل‌گیری تصویری از ایران و اسرائیل بر اساس مفهوم «تصویر رسانه‌ای» برجسته است. این تصویر رسانه‌ای نقش مهمی در پیشرفته‌ شدن سازوکار مواجهه رسانه‌ها با رویدادها و مسائل مختلف جهت ایجاد یک ادراک عمومی از این حوادث و مسائل، دارد؛ حوادث و مسائلی که منافع، گرایش‌ها و سیاست‌های عمومی و حتی سیاست‌های خاص آن‌ها را تأمین می‌کنند.
از طریق این پژوهش تلاش شده تا تصویری از ایران و اسرائیل در اندیشه صاحب‌نظران سعودی ارائه شود. این پژوهش، نتایج ذیل را در برداشت:
1ـ مقالات صاحب‌نظران سعودی درخصوص ترسیم ویژگی‌ها و ابعاد تصویر اسرائیل، بر این مسأله تأکید می‌کنند که اعراب هیچ گزینه‌ای جز صلح با اسرائیل و امضای توافقنامه صلح فراگیر با آن از یک سو، و متمرکز شدن بر مواجهه با پروژه ایران در منطقه از سوی دیگر، ندارند. در این مقالات تأکید می‌شود که ایران به دلیل برخورداری از ایدئولوژیِ مبتنی بر بسط هیمنه و نفوذ، برای اعراب از اسرائیل خطرناک‌تر است.
2ـ صاحب‌نظران سعودی، حمایت ایران از گروه‌های مقاومت فلسطین را به عنوان استراتژی تهران مبنی بر استفاده از این گروه‌ها به عنوان یک مانع حقیقی در برابر اسرائیل به منظور جلوگیری از انجام تحرکات ضدایرانی، تفسیر می‌کنند؛ تحرکاتی که با هدف متوقف ساختن مسلح شدن ایران به موشک‌های قاره‌پیما و به تبع آن دستیابی‌اش به سلاح هسته‌ای و همچنین متوقف ساختن افزایش نفوذ و تأثیر سیاسی تهران در عمق کشورهای جهان عرب، انجام می‌شوند.
3ـ اندیشه سیاسی صاحب‌نظران سعودی از تصویر اسرائیل متأثر از دو الگوی جهانی تحریف‌شده از این تصویر بوده است و این دو الگو، «آشفتگی وضعیت تصویر رسانه‌ای از اعراب» و «شکوفایی تصویر رسانه‌ای از اسرائیل» هستند.
4ـ گرایش به «نگرش سعودی نسبت به صلح با اسرائیل» در جایگاه چهارمِ اولویت‌های اهتمام صاحب‌نظران سعودی به تصویر اسرائیل، قرار دارد. آن‌ها تأکید می‌کنند که نوع نگاه به مسائل جهان عرب باید مدنی، حقوقی و جهانی باشد و نه دینی، چراکه یهودیان و اذناب‌شان از متون دینی و برخی از روایت‌های تاریخی اثبات‌نشده و همچنین از برخی از افسانه‌های قدیمی با هدف توجیه کشتارهای برنامه‌ریزی‌شده، کوچاندن اجباری و سلب اراضی از صاحبانش به بهانه وعده مقدس الهی، بهره‌برداری می‌کنند.
5ـ مقالات منتشر شده در روزنامه‌های الجزیره و الریاض به آنچه که از آن تحت عنوان فعالیت سازمان‌های تروریستیِ ضد اسرائیل یاد می‌کنند، می‌پردازند. این روزنامه‌ها تأکید می‌کنند که ازجمله مهمترین این سازمان‌ها، «سپاه قدس» در سوریه، لبنان و عراق، «حزب‌الله» لبنان، جنبش «حماس» و جنبش حوثیِ «أنصارالله» است که حتی یک تیر هم در حمایت از فلسطینیان شلیک نکرده است.
6ـ نتایج این پژوهش نشان داد که تصویر اسرائیل در اندیشه سیاسی صاحب‌نظران سعودی در سال ۲۰۱۸ به این صورت بوده است که نزدیکی و تقاربی میان عربستان و اسرائیل وجود ندارد. با این حال، برخی مقالات این صاحب‌نظران حاکی از وجود تماس‌ها میان عربستان و اسرائیل درخصوص مسائل مختلف است. از جمله این مسائل می‌توان به «هراس مشترک از ایران»، «بکارگیری استراتژی دوجانبه برای مهار نفوذ ایران»، «بازسازی و نوسازی عربستان در واکنش به ناآرامی‌هایِ ناشی از بهار عربی» و «تهدید خشونت‌گراییِ افراط‌گرایانِ اسلامی» اشاره کرد.
7ـ صاحب‌نظران سعودی نسبت به ارائه یک تصویر منفی از ایران اهتمام ورزیدند. بر اساس این تصویر، ایران کشوری است که به جنگ‌های گسترده‌ای در سوریه، یمن، عراق و لبنان می‌پردازند و از ابزار نظامی و غیرنظامی و دولتی و غیر دولتی در آن استفاده می‌کنند. بکارگیری این روش‌ها بسیار خطرناک است و امنیت کشورها را تهدید می‌کند و تأثیر بسزایی نیز بر خدشه‌دار کردن وحدت میان جوامع دارد، چراکه ایران به قشون‌کشی طایفه‌ای می‌پردازد و از ابزاری استفاده می‌کند که در جنگ‌های سنتیِ طبیعی هم مرسوم نبوده است.
8ـ صاحب‌نظران سعودی همچنین تصویر ایران را از زاویه تمرکز بر رنج و محنت‌های شهروندان ایرانی که ناشی از سیاست تروریستی رژیم‌شان است، مورد بررسی قرار می‌دهند. آن‌ها انعکاس سیاست تروریستی ایران بر وخامت اوضاع اقتصادی کشور و همچنین محرومیت شهروند ایرانی از بدیهی‌ترین حقوق مشروعش و بر باد رفتن اموالش (بیت المال) را به تصویر می‌کشند.
9ـ نتایج این پژوهش، موضع صاحب‌نظران سعودی درقبال توافق هسته‌ای ایران را که آمریکا به صورت یکجانبه از آن عقب‌نشینی کرد، مشخص کرد. این صاحب‌نظران معتقدند که مشکل ایران با جهان در برنامه‌ هسته‌ای‌اش نیست، بلکه مشکل به رفتار ایران باز می‌گردد که در آن هیچگونه صداقت و روراستی با جامعه بین‌الملل و همچنین کشورهای منطقه‌ای و عربی، وجود ندارد.
10ـ نتایج پژوهش مذکور حاکی از آن است که برنامه‌های سیاسی ایران همواره بر ارائه کمک به سازمان‌های تروریستی متمرکز بوده است؛ سازمان‌هایی که ایدئولوژی تفرقه و نفرت‌پراکنی در فضای منطقه‌ای، عربی و بین‌المللی را بنیان نهادند.
11ـ صاحب‌نظران سعودی همچنین تأکید دارند که کشورهای شورای همکاری خلیج فارس بیشترین آسیب را از دخالت‌های ایران دیده‌اند. آن‌ها معتقدند که منطقه خاورمیانه به طور عام و منطقه خلیج [فارس] به طور خاص، در دهانه آتشفشانی قرار گرفته‌اند؛ آتشفشانی که رهبران ایران آن را ساخته‌اند و دو قطب روسیه و آمریکا نیز آن را تغذیه می‌کنند.