ترکیه و قفقاز

شکست محتمل ناتو در انتخابات پیشرو؛ خبری خوب برای ایران و منطقه

جلال الدین محمد اردوش

با توجه به مشخص شدن نتایج انتخابات ریاست‌جمهوری ترکیه در دور اول و تداوم رقابت رجب طیب اردوغان با کمال قلیچدار‌اوغلو تا برگزاری دور دوم انتخابات که در تاریخ ۲۸ می برگزار خواهد شد، تحلیل هایی که نظر به مزایا و معایب روی کار آمدن این دو چهره‌ی سیاسی ترک داشته همچنان ادامه دارد.
در دور اول انتخابات ریاست جمهوری ترکیه اردوغان نامزد ائتلاف جمهور با ۴۹.۵۲ درصد آرا، قلیچداراوغلو نامزد ائتلاف ملت را که فقط ۴۴.۸۸ درصد آرا را توانست از آن خود کند پشت سر گذاشت.

شرایط ترکیه و اهمیت انتخابات

با توجه به واقعیت غیرقابل انکار آغاز روند «تغییر نظم جهانی» و موقعیت حساس منطقه، تغییرات بزرگی که در هر یک از این کشورها رقم بخورد بدون شک می تواند آغاز سلسله اتفاقات و جریانات تاثیرگذاری شود که سرنوشت منطقه از آن مصون نخواهد ماند. فکر نمی کنم اگر انتخابات پیش روی ترکیه را به طور بالقوه یکی از این اتفاقات تاثیرگذار برای آینده منطقه تلقی کنیم رویکرد مبالغه آمیزی پیش گرفته باشیم.

بحران های اقتصادی و تورم کم سابقه، افزایش نارضایتی های ناشی از حضور انبوهی از پناهندگان سوری، افشاگری های متعددی که در رابطه با فسادهای مالی، امنیتی و اخلاقی حلقه نزدیک اردوغان و اعضای بلندپایه‌ی حزب عدالت و توسعه تیتر رسانه های ترکیه شد، شکست های پیاپی اردوغان در سیاست خارجی و… همگی شرایط نسبتا مناسبی برای مخالفین به وجود آورده بودند.

پاشنه آشیل‌های قلیچداراوغلو

یکی از دلایل اصلی افزایش موج انتقادات نسبت به قلیچداراوغلو در فضایی که مخالفین حزب عدالت و توسعه تمام قوای خود را برای پیروزی در انتخابات و پایان بخشیدن به حاکمیت بیست ساله‌ی رجب طیب اردوغان جمع کرده‌اند در این واقعیت خلاصه می شود که قلیچداراوغلو خود را به عنوان نامزد مشترک میز شش نفره روسای احزاب مخالف به آن ها تحمیل کرد. به احتمال قوی اگر قهر ۲۴ ساعته ی مرال آکشنر رئیس «حزب خوب» ادامه پیدا می کرد و قلیچداراوغلو با اعلام نامزدی «منصور یواش» شهردار آنکارا یا «اکرم امام‌اوغلو» شهردار استانبول موافقت می کرد شاهد نتایج بسیار متفاوتی در دور اول انتخابات می بودیم.

کمال قلیچداراوغلو نامزد مشترک میز شش نفره ائتلاف ملت تا قبل از برگزاری دور اول  انتخابات گفته بود در صورتی که در انتخابات ریاست جمهوری رای نیاورد از ریاست حزب جمهوری خلق استعفاء خواهد داد اما حالا علی رغم آنکه هنوز چند روز به برگزاری دور دوم انتخابات باقی مانده است اختلافات درونی این حزب بیش از پیش افزایش یافته و به نظر می رسد در صورتی که اردوغان موفق به پیروزی در انتخابات پیشرو شود استعفای هفتمین رئیس حزب جمهوری خلق امری محتوم و اجتناب‌ناپذیر خواهد بود.

اگر قهر ۲۴ ساعته ی مرال آکشنر رئیس «حزب خوب» ادامه پیدا می کرد و قلیچداراوغلو با اعلام نامزدی «منصور یواش» شهردار آنکارا یا «اکرم امام‌اوغلو» شهردار استانبول موافقت می کرد شاهد نتایج بسیار متفاوتی در دور اول انتخابات می بودیم.

کمال قلیچداراوغلو که اخیرا با جمله «من علوی هستم» موضوع اخبار بسیاری از رسانه های ایران هم شد رئیس حزبی است که یکی از ارکان ششگانه آن در مانیفست رسمی حزب، لائیتیسه است. به طور کلی قلیچدار اوغلو در دوران اخیر با ادای جملاتی که پر از مضامین دینی است و با مدد جستن از آیات و احادیث در سخرانی‌های خود به نحو ناشیانه‌ای در تلاش بود تا با نادیده گرفتن تاریخ صد ساله اسلام ستیزانه حزب جمهوری خلق در فضای پسا اردوغانی ترکیه تنفس کند. در فضایی که نه تنها ممنوعیتی برای ورود بانوان محجبه ترک به مدرسه، دانشگاه و سازمان های دولتی وجود ندارد بلکه رئیس جمهور کشور مقابل لنز دوربین‌ خبرنگاران در مسجد ایاصوفیه نماز اقامه می کند و به تلاوت قرآن کریم می پردازد.


به غیر از پذیرفتن قلیچداراوغلو به عنوان نامزد ریاست جمهوری قمار دیگر «ائتلاف ملت»  بستن با حزب دموکراتیک خلق‌ها (HDP) بود. هر چند در ابتدا این مسئله از منظر بسیاری از کارشناسان برگ برنده قلیچداراوغلو به نظر می‌رسید (که تا حدی همینطور هم بود) اما این موضوع به تنهایی نتوانست خلا عدم محبوبیت او بین طیف محافظه کار ترکیه را جبران کند. در عین حال همین «برگ برنده» در دور دوم انتخابات نیز بخش قابل توجهی از آرای ۵ درصدی سینان اوغان نامزد طیف ملی‌گرای افراطی را به صندوق اردوغان خواهد ریخت. هر چند به طور کلی بحث‌های زیادی در مورد مسئله حمایت حزب دموکراتیک خلق‌ها از قلیچ‌داراوغلو مطرح است اما  پرداختن به این موضوعات خارج از حوصله این یادداشت است.

کمال یا رجب، ترکیه ضعیف یا ترکیه قوی؟

علی رغم آن که در داخل ترکیه بحث‌ها بر سر آن که ماندن رجب طیب اردوغان در قدت برای ترکیه و مردم آن بهتر خواهد بود یا روی کار آمدن کمال قلیچداراغلو ادامه دارد به نظر می رسد این موضوع از نگاه ناظران خارجی تا حد زیادی مشخص باشد. در نتیجه نگارنده این سطور به عنوان یک مسلمان ایرانی ترجیح می‌دهد تا سوال معطوف به «دوگانه اردوغان یا کمال قلیچداراوغلو» را به «دوگانه ترکیه قوی یا ترکیه ضعیف» ترجمه کرده و به طور واضح‌تری این سوال را بپرسد که «در شرایط فعلی، ترکیه قوی برای ایران و منطقه بهتر است یا ترکیه ضعیف؟»

نتیجه نگارنده این سطور به عنوان یک مسلمان ایرانی ترجیح می‌دهد تا سوال معطوف به «دوگانه اردوغان یا کمال قلیچداراوغلو» را به «دوگانه ترکیه قوی یا ترکیه ضعیف» ترجمه کرده و به طور واضح‌تری این سوال را بپرسد که «در شرایط فعلی، ترکیه قوی برای ایران و منطقه بهتر است یا ترکیه ضعیف؟»

ائتلاف ملت متشکل از شش حزب ناهمگون است که شاید بتوان پررنگ‌ترین نقطه اشتراک آن‌ها را در مخالفت با اردوغان خلاصه کرد. به غیر از حزب جمهوری خلق به عنوان قدرتمندترین اپوزیسیون موجود، هر یک از پنج حزب دیگر ائتلاف از ابتدا با مفروض گرفتن پیروزی «ائتلاف ملت» در انتخابات سعی داشتند تا مهمترین وزارت خانه ها و معاونت ها را از آن خود کنند و بر سر گرفتن بیشترین امتیاز با دیگر رقبای موجود در میز شش نفره بجنگند.

حتی برای مردمی که از فسادهای گسترده دولت اردوغان، تورم، بیکاری و شرایط نابسامان اقتصادی فعلی ترکیه رنج می برند هم روی کار آمدن یک دولت ائتلافی که تمامی اختلافات خود را با کینه اردوغان پینه دوزی کرده است یادآور بازه ۱۹۷۰ تا ۱۹۹۷ است که بی‌ثباتی، ضعف و اختلافات دولت‌های ائتلافی مستقر از مهمترین عوامل کودتاهای ارتش به شمار می رفت.


به فرض اگر قلیچداراوغلو موفق به پیروزی در دوم انتخابات شود علاوه بر یک ائتلاف بی انسجام و ناهم‌سنخ و بحران‌های اقتصادی فعلی ترکیه، با مجلسی که اکثریت نمایندگان آن متعلق به ائتلاف جمهور به رهبری اردوغان و «دولت باغچلی» رئیس حزب حرکت ملی است روبرو خواهد بود. تردیدی نیست که کمال قلیچداراوغلو در صورت پیروزی در انتخابات در خوشبینانه‌ترین حالت چند سال اول دوران ریاست جمهوری خود را باید وقف ایجاد شرایطی کند که دولت مستقر بتواند اهداف خود را در فضایی که پس از پایان دوران بیست و یک ساله حاکمیت حزب عدالت و توسعه در ترکیه به وجود آمده است به پیش ببرد.

طبعا در چنین اوضاعی با ترکیه‌ای ضعیف، درونگرا و منفعل مواجه خواهیم شد که با توجه به افزایش انواع دوقطبی های دیندار-لاییک، ترک-کرد، سلفی-صوفی، علوی-سنی و افزایش سرعت تحولات منطقه‌ای آبستن حوادث پیشبینی نشده بسیاری می تواند باشد.

از سویی رویکرد غربگرایانه حزب جمهوری خلق ترکیه و شخص کمال قلیچداراوغلو را در این معادلات نمی توان نادیده گرفت. پس از کودتای نافرجام ۲۰۱۶ در ترکیه و همچنین پس از تغییر ساختار پارلمانی به ریاست جمهوری در این کشور اردوغان قدرت بیشتری نسبت به قبل پیدا کرد و از سویی بهتر از قبل متوجه این واقعیت شد که آمریکا و کشورهای غربی تمایلی به ماندن او در قدرت ندارند. در عین حال علی رغم آن که مداخله غیرقابل قبول ترکیه در سوریه با چراغ سبز سازمان‌های اطلاعاتی آمریکا صورت پذیرفته بود، حمایت‌های مالی و نظامی آمریکا از شبه نظامیان کرد سوریه نا‌امیدی اردوغان از غرب را بیش از پیش افزایش داد. در عین حال تلاش‌های دولت اردوغان در راستای افزایش نفوذ ترکیه و سیاست‌هایی که در قبال لیبی، لبنان، سوریه، مصر و… پیش گرفت حساسیت دولت های اروپایی از جمله فرانسه را بیش از پیش افزایش داد. اروپا سیاست های فعال ترکیه در مناطق تحت نفوذ خود را یک خطر جدی تلقی می کرد.

تردیدی نیست که کمال قلیچداراوغلو در صورت پیروزی در انتخابات در خوشبینانه‌ترین حالت چند سال اول دوران ریاست جمهوری خود را باید وقف ایجاد شرایطی کند که دولت مستقر بتواند اهداف خود را در فضایی که پس از پایان دوران بیست و یک ساله حاکمیت حزب عدالت و توسعه در ترکیه به وجود آمده است به پیش ببرد.

از سویی دیگر ترکیه به عنوان عضو رسمی ناتو با خریداری سلاح از روسیه، عدم تمکین به تحریم های روسیه و پیش گرفتن سیاست دو طرفه در بحران اوکراین، گروگانگیری مسئله عضویت فنلاند و سوئد در ناتو به نفع منافع ترکیه و… به یک عضو نامطلوب در سازمان پیمان آتلانتیک شمالی تبدیل شده است.

قلیچداراوغلو و ناتو

این مسائل و موارد دیگری که به ما اجازه می دهند سیاست های ترکیه در سال های اخیر را بتوانیم تا اندازه‌ای سیاست های مستقل از غرب تلقی کنیم، همگی موضوعات مورد انتقاد قلیچداراوغلو و متحدین او در ترکیه هستند. قلیچداراوغلو در موارد متعددی سیاست میانجی گری ترکیه در جنگ اوکراین و عدم تمکین اردوغان به تحریم‌های غرب علیه روسیه را به باد انتقاد گرفته است. او معتقد است ترکیه باید تماما ذیل بلوک غرب تعریف شود و به عنوان یک عضو فعال ناتو در منطقه نقش آفرینی کند. قلیچداراوغلو که پس از اعلام نتایج انتخابات ریاست‌جمهوری در دوره اول به طور مستقیم مسکو را متهم به دخالت در انتخابات کرد، بارها به انحاء گوناگون سیاست‌های مستقل اردوغان در قبال ناتو را اشتباه نابخشودنی خوانده است.
در یک نمونه او در مصاحبه تلویزیونی با شبکه فوکس تی‌وی ترکیه (FOX TV) در دوم مارچ ۲۰۲۲ با انتقاد از سیاست های اردوغان در قبال جنگ اوکراین گفت «پوتین فکر همه جا را نکرده بود. روسیه را به شکل دیگری نمی توان مورد هدف قرار داد؛ بخش قابل توجهی از ثروت الیگارش های روس در خارج از روسیه است. اگر این پول ها را بلوکه کنید، اقتصاد روسیه را هدف قرار داده اید و در نتیجه الیگارش‌های روس  هم پوتین را مورد حمله قرار خواهند داد. ما جزئی از اتحاد ناتو هستیم. نباید ناتو را فقط به عنوان یک مولفه قدرت دفاعی در نظر گرفت. ما به عنوان یک بخش از بدنه ناتو مکلف هستیم به نحوی که ناتو پیشبینی کرده است حرکت کنیم. ایستادن در مقابل ناتو بی معناست»


رئیس حزب جمهوری خلق ترکیه قلیچداراوغلو چند روز قبل از دور اول انتخابات هم طی مصاحبه ای که با «وال استریت ژورنال داشت» گفته بود «در صورتی پیروزی‌ام در انتخابات، ترکیه به عنوان یکی از سنگ بناهای اصلی ناتو نقش خود را به عنوان عضوی از این سازمان تقویت خواهد کرد. ترکیه عضو اتحاد غربی و ناتو است. ترکیه باید تابع تصمیماتی باشد که از طرف ناتو گرفته می شود.»

قلیچدار اوغلو در مصاحبه دیگری که در همان روزهای منتهی به دور اول انتخابات داشت در رابطه با موضوع تحریم های روسیه گفت «پوتین خیلی خوب می داند که ترکیه بخشی از اتحاد غرب و ناتو است.»

اونال چویک‌اوز (Ünal Çeviköz) مشاور سیاست خارجه حزب جمهوری خلق هم تقریبا دو ماه قبل از برگزاری دور اول انتخابات ریاست جمهوری در تاریخ ۱۷ مارچ ۲۰۲۳ به عنوان نماینده مجلس حزب جمهوری خلق با سایت پولیتیکو (Politico) مصاحبه‌‌ی مهمی داشت. چویک‌اوز در این مصاحبه گفت «اگر پیروز انتخابات شویم هیچگونه ممانعتی در روند عضویت سوئد و فنلاند در ناتو نخواهیم داشت. ما به روسیه یادآوری خواهیم کرد که ترکیه یک عضو ناتو است

چویک اوز سه روز قبل از برگزاری دور اول انتخابات در تاریخ ۱۱ می ۲۰۲۳ در گفتگو با خبرگزاری فرانسه (AFP) خرید اس-۴۰۰ از روسیه را « اشتباهی که برای ترکیه سیار گران تمام شد» خواند.

به طور کلی رویکرد غرب گرایانه قلیچدار اوغلو در عرصه سیاست خارجه امری واضح است.

کافی است نیم نگاهی به تیتر رسانه ها و مواضع مقامات غربی در قبال انتخابات ترکیه بیندازیم تا حمایت تمام قد غرب از پیروزی قلیچداراوغلو در انتخابات ترکیه را هم به موارد ذکر شده اضافه کنیم.

لازم به ذکر است سخنان بایدن در آگوست ۲۰۲۰ در رابطه با لزوم تغییر اردوغان به روشنی نشان می‌دهد که مقامات آمریکایی از مدت‌ها قبل تصمیم خود را در رابطه با اردوغان گرفته بودند.

به نقل از یورونیوز(euronews) بایدن در تاریخ فوق که به عنوان نامزد حزب دموکرات آماده انتخابات می شد گفت «اردوغان باید برود. اما این کار باید با انتخابات صورت گیرد نه کودتا. باید اپوزیسون ترکیه را تقویت کنیم و به آن ها شجاعت لازم را بدهیم.»

اردوغان درچند روز گذشته گفت «بایدن دستور سرنگونی اردوغان را داده است» سپس از سفر قلیچداراوغلو به آمریکا و دیدارهایی که در این کشور داشت انتقاد کرد و از او خواست تا به طور واضح موضوع دیدارهای نامعلوم خود را شفاف کند.

رئیس جمهور ترکیه در ۱۹ می ۲۰۲۰ در حالی که هشت روز تا انتخابات دور دوم ریاست جمهوری ترکیه مانده بود هم با انتقاد از رویکرد غرب در قبال انتخابات ترکیه به سخنان بایدن رئیس جمهور آمریکا که اردوغان را دیکتاتور خوانده بود پاسخ داد و گفت «کدام دیکتاتور؟ پیشتاز چند دوره انتخابات هستیم.»

اردوغان در این مصاحبه خود با شبکه سی ان ان از سیاست های خصمانه غرب در قبال روسیه انتقاد کرد و گفت «ما مشکلی در روابط خود با روسیه نداریم و در مرحله‌ای نیستیم که مانند غرب، روسیه را تحریم کنیم؛ ما مقید به تحریم‌های غرب نیستیم.» او در این مصاحبه به مسائل مهم دیگری همچون عدم امادگی ترکیه در خصوص ورود سوئد به ناتو، از سرگیری روابط با سوریه و مصالحه با بشار اسد و… اشاره کرد.
موضوعاتی که اغلب در نوک پیکان انتقادات مخالفین ترکیه از جمله حزب جمهوری خلق را تشکیل می دهند.

بنابراین هرچند روی کار آمدن قلیچداراوغلو به معنای ترکیه‌ای ضعیف می باشد اما در عین حال معنی «ترکیه‌ای کاملا غربگرا و یک عضو فعال ناتو» را نیز دربر دارد که طبعا به نفع ایران و منطقه نخواهد بود.

وضعیت ترکیه قلیچدار اوغلو در قبال سوریه و زنگزور

از سوی دیگر ممکن است چنین برداشت شود که با تکیه زدن قلیچداراوغلو به کرسی ریاست جمهوری، با توجه به ظرفیت بالای بحران های احتمالی و افزایش مشکلات داخلی و در نتیجه پیش گرفتن سیاست های درونگرایانه توسط قلیچداراوغلو، ترکیه از سوریه خارج می شود و از طرف دیگر بحران کریدور زنگزور نیز پایان می یابد.

هر چند بعید است ترکیه به این سادگی حاضر به خروج از سوریه و چشم پوشی از منافع خود داشته باشد اما با این حال به فرض خروج نیروهای ترکیه از سوریه باید در نظر داشت که در شرایط فعلی خروج ترکیه از سوریه بیش از آنکه به معنای گسترش فضا برای ایران و روسیه باشد، به معنای افزایش قدرت شبه نظامیان کرد و آمریکا در این کشور خواهد شد. در عین حال این مسئله به روند آستانه نیز آسیب جدی وارد خواهد کرد.

در خصوص بحران جمهوری آذربایجان و کریدور زنگزور، به طور کلی می توان با سنجش عوامل متعدد گفت که روی کار ماندن اردوغان منجر به تداوم و حتی تشدید این بحران خواهد شد. در نتیجه شاید بتوان مهمترین عامل منفی ترکیه‌ اردوغانی برای ایران را مسئله کریدور زنگزور دانست. اما با این حال با در نظر داشتن نقش مهم «حزب خوب» به رهبری مرال آکشنر در ائتلاف ملت، نمی توان به طور مطلق روی کار آمدن قلیچداراوغلو را هم به منزله پایان بحران کریدور زنگزور تلقی کرد.


کورشاد زورلو (Kürşad Zorlu) سخنگوی حزب خوب (İYİ Parti) در تاریخ ۱۱ می سال جاری، سه روز قبل از برگزاری دور اول انتخابات ترکیه به تکرار مواضع قبلی خود در شبکه آذربایجانی خبرگلوبال (Haber Global) پرداخت. زورلو در این مصاحبه تلویزیونی گفت «این کانال، کانال تلویزیونی خبرگلوبال برای ما بسیار مهم است و در دوره جنگ قره‌باغ هم در این جا حضور داشتم. از آنجایی که می دانم خیلی ها در این رابطه سوال دارند می خواهم کاملا واضح و شفاف به مردم ترکیه و مردم آذربایجان بگویم‌؛ دور دوره اقتدار حزب خوب یک «وازت دنیای ترک» در ترکیه تاسیس خواهد شد. در عین حال همانطور که اجازه نخواهیم داد هیچ پیروزی ای که در جنگ قره باغ به دست آمده از دست برود، ابهاماتی که امروز وجود دارد را نیز کاملا حل خواهیم کرد و برای تشکیل کریدور زنگزور چه در مجلس و چه در دولت همه ی اقدامات لازم را به طور کامل انجام خواهیم داد. به شما در این مورد قول می دهم.»

لازم به ذکر است حزب وطن ترکیه هم که به شدت مخالف سیاست های ترکیه در قبال سوریه و منطقه بود نیز در دور دوم انتخابات ترکیه حمایت کامل خود از اردوغان را اعلام کرد. این حزب در عین حال تنها حزبی است که به طور جدی از خارج شدن ترکیه از ناتو دفاع می کند.

حزب وطن در یک بیانیه که در تاریخ ۲۰ می منتشر شد اعلام کرد «نگاه ما به انتخابات ریاست جمهوری یک نگاه ضد امپریالیستی است. ترکیه امروز در روندی قرار گرفته است که مقابل امپریالیسم از جمله آمریکا و اسرائیل ایستادگی می کند. قلیچداراوغلو به عنوان نامزد انتخابات ریاست جمهوری ترکیه، پروژه مورد هدف قرار گرفتن ترکیه توسط آمریکا و اسرائیل را برعهده گرفته است. بی طرف ماندن در میان این دو گزینه (اردوغان و قلیچ دار اوغلو) از نظر حزب وطن خدمت به منافع امپریالیسم است. از مردم دعوت می کنیم تا در ۲۸ می ۲۰۲۳ به رجب طیب اردوغان رای دهند»

به طور کلی می‌توان گفت پررنگ‌ترین وجه افتراق اردوغان و قلیچداراوغلو در عرصه سیاست خارجه مسئله «سیاست های مستقل از غرب» یا «تعریف شدن ذیل غرب و ناتو» است. قلیچداراوغلو قصد دارد در صورت پیروزی در انتخابات دوباره ترکیه را به ورطه تلاش های بی نتیجه برای عضویت در اتحادیه اروپا برگرداند و می پندارد راه حل مسائل داخلی و خارجی ترکیه از تبعیت بی چون و چرا از ناتو و بلوک غرب می گذرد. این مسئله علاوه بر آن که سیاست های منطقه‌ای ترکیه را به طور جدی تغییر خواهد داد، بلکه می تواند ماهیت ترکیه برای ایران را از یک رقیب جدی به یک دشمن منطقه‌ای تبدیل کند. ترکیه مدنظر قلیچداراوغلو، یک عضو فعال ناتو است که با همه ی سیاست های غربی همراهی می کند، با تحریم های غرب علیه روسیه و ایران موافق است و به طور کلی خواستار ایفای نقش در نظم فرسوده غربی است تا یک نظام چند قطبی جدید.  طبعا چنین ترکیه‌ای به سود منطقه و ایران نخواهد بود و به همین دلیل پیروزی محتمل اردوغان در انتخابات پیش روی ترکیه خبر خوبی برای ایران و منطقه است.

نمایش بیشتر

نوشته های مشابه

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

دکمه بازگشت به بالا