دانشگاه‌های اسرائیل و سرکوب فلسطینیان: برج‌های عاج و فولاد
در آغاز سال تحصیلی اخیر، در ۲۴ سپتامبر ۲۰۲۳، یک نیروی ویژه اسرائیلی به محوطه دانشگاه بیرزیت یورش برد، هشت دانشجو از جمله عبدالمجید ماجد حسن، رئیس شورای دانشجویی، را بازداشت کرد و محتوای مقر شورای دانشجویی را کاملاً تخریب نمود. این صحنه در سپتامبر ۲۰۲۴ نیز تکرار شد؛ پنج خودروی نظامی وارد دانشگاه شدند، نگهبانان را مورد ضرب و شتم قرار دادند، وسایل شورای دانشجویی را مصادره کردند و جزوه‌های تهدیدآمیز برجای گذاشتند.
این یورش‌ها تنها بخشی از زنجیره طولانی نقض‌های سیستماتیک است. دانشگاه بیرزیت بارها حملات مکرر را ثبت کرده و بیش از ۸۰ دانشجوی آن در زندان‌های اسرائیل به‌سر می‌برند. دانشگاه این سیاست را «تخریب سیستماتیک زندگی آموزشی در فلسطین» توصیف می‌کند.
واقعیت امر نشان می‌دهد که دانشگاه‌های اسرائیلی خود بخشی از ماشین سرکوبند. برخلاف تصویر رایج از آنها به‌عنوان مراکز آزاداندیشی، پژوهشگر مایا ویند در کتاب «برج‌های عاج و فولاد: چگونه دانشگاه‌های اسرائیلی آزادی فلسطینیان را سلب می‌کنند» نشان می‌دهد این مؤسسات عمیقاً در پروژه اشغال و استعمار شهرک‌نشینان دخیل‌اند. دانشگاه‌ها در توسعه سامانه‌های تسلیحاتی و دکترین‌های نظامی مشارکت دارند و به استمرار اشغال سرزمین فلسطین مشروعیت می‌بخشند.
رابطه با ساختار امنیتی و نظامی
دانشگاه‌های اسرائیل دهه‌هاست با ساختار امنیتی و نظامی دولت درهم‌تنیده‌اند. تأسیس دانشگاه عبری اورشلیم در ۱۹۱۸، اقدامی راهبردی برای تثبیت جایگاه علمی جنبش صهیونیسم در فلسطین بود. در جنگ ۱۹۴۸، اعضای دانشگاه عبری مستقیماً در عملیات نظامی مشارکت داشتند و واحدهایی برای جنگ بیولوژیک و تحقیقات نظامی تأسیس شد. در دهه‌های بعد، همکاری‌ها با ارتش عمیق‌تر شد؛ برنامه‌های آموزشی ویژه افسران، شراکت با صنایع دفاعی و توسعه فناوری‌های پیشرفته مانند هوش مصنوعی و سامانه‌های هدف‌گیری نظامی، دانشگاه‌ها را به شریک فعال توان نظامی تبدیل کرده است.
در دهه‌های بعدی، روابط دانشگاه‌ها با دستگاه‌های امنیتی عمیق‌تر شد: برنامه‌های دانشگاهی ویژه‌ای برای آموزش افسران ایجاد شد، مانند برنامه «هافاتزالوت» در دانشگاه عبری برای آموزش افسران اطلاعاتی و برنامه «تزامیرت» در زمینه پزشکی نظامی. همچنین شراکت‌های نزدیک با مجتمع صنایع نظامی شکل گرفت؛ دانشگاه بن‌گوریون با شرکت‌های تسلیحاتی مانند «البیت سیستمز» و «رافائل» از طریق مؤسسه امنیت ملی همکاری می‌کند و دانشگاه تل‌آویو در سال ۲۰۲۲ مرکز نیروی هوایی و فضایی را با همکاری نیروی هوایی اسرائیل تأسیس کرد.
شرکت «رافائل» صنایع دفاعی از یک واحد نظامی به نام «ارتش علوم» (HEMED) که در سال ۱۹۴۸ تأسیس شد، توسعه یافت و در سال ۱۹۵۸ بازسازی شد. دانشگاه‌ها همچنان تکنولوژی‌های پیشرفته نظامی را از طریق هوش مصنوعی و سامانه‌های هدف‌گیری مدرن که در سرزمین‌های اشغالی آزمایش می‌شوند، توسعه می‌دهند.
در زمینه تولید دانش برای توجیه اقدامات نظامی، ارتش اسرائیل از سال ۲۰۰۶ تاکتیک «ضربه روی بام» را توسعه داد تا قبل از حمله واقعی، گلوله‌های هشداردهنده روی سقف‌ها بیندازد، هرچند کارشناسان حقوق بین‌الملل و کمیته سازمان ملل دریافته‌اند که این تاکتیک ناکارآمد است و به غیرنظامیان زمان کافی برای فرار نمی‌دهد.
به این ترتیب، دانشگاه‌ها دیگر مستقل از ساختار امنیتی نیستند و به تامین کننده اصلی برای توسعه ظرفیت‌های فنی و فکری تبدیل شده‌اند. آموزش عالی همزمان با مجتمع نظامی–صنعتی پیشرفت می‌کند و در توسعه سامانه‌های هوش مصنوعی مورد استفاده در هدف‌گیری نظامی مشارکت دارد، که آنها را به شریک فعال و تأمین‌کننده «مغزها» پشت قابلیت‌های نظامی تکنولوژیک تبدیل می‌کند.
شهرک‌سازی و استعمار فضا
از دوران قیمومت بریتانیا، دانشگاه‌ها ابزاری برای تثبیت حضور یهودیان و تحکیم پروژه شهرک‌نشینی بودند. دانشگاه‌هایی مانند بن‌گوریون و آریئل برای کنترل زمین و تغییر ترکیب جمعیتی تأسیس شدند. دانشگاه‌ها بر روی زمین‌های مصادره‌شده و ویرانه‌های روستاهای فلسطینی بنا شدند و حضور خود را به‌عنوان واقعیت دائمی تثبیت کردند.
سرکوب دانشجویان فلسطینی
دانشجویان فلسطینی در دانشگاه‌های اسرائیلی همواره با تبعیض و محدودیت روبه‌رو بوده‌اند؛ سهمشان از دانشگاه کمتر از نسبت جمعیتی‌شان است و با معیارهای تبعیض‌آمیز مواجه‌اند. پس از اکتبر ۲۰۲۳، موج بی‌سابقه‌ای از مجازات دانشجویان فلسطینی به راه افتاد؛ ۳۶ دانشگاه و کالج حداقل ۱۲۴ دانشجو را به‌خاطر پست‌هایشان در شبکه‌های اجتماعی تنبیه کردند، اکثراً به دلیل ابراز همبستگی با غزه. در مقابل، دانشجویان یهودی با اقدامات تحریک‌آمیز مشابه بدون مجازات ماندند.
دانشگاه‌ها همچنین با سکوت یا همراهی در برابر تخریب کامل یا جزئی ۱۲ دانشگاه در غزه، بیش از ۹۰ هزار دانشجو را از حق آموزش محروم کردند و به سربازان مشارکت‌کننده در جنگ مزایای دانشگاهی اعطا نمودند.
دوگانگی گفتمان و مسئولیت
دانشگاه‌های اسرائیلی مدعی آزادی و دموکراسی‌اند اما در عمل ستون فکری و فنی پروژه اشغال و سرکوبند. این همدستی موجب شکل‌گیری فراخوان‌های بین‌المللی برای بایکوت دانشگاه‌های اسرائیلی شده است، از جمله کمپین فلسطینی برای بایکوت آکادمیک و فرهنگی (PACBI) که از ۲۰۰۴ آغاز شد.
نتیجه‌گیری
واقعیت‌های موجود تصویری متناقض از دانشگاه‌ها ارائه می‌دهد: ادعای آزادی اندیشه و علم، در کنار مشارکت فعال در سرکوب و اشغال. این دانشگاه‌ها به‌واقع «برج‌های عاج و فولاد» هستند؛ ترکیبی از ادعای نخبگی علمی و سلطه نظامی. با این حال، بیش از ۱۳۰۰ دانشگاهی اسرائیلی در مه ۲۰۲۵ نامه‌ای علیه جنایات جنگی امضا کردند و حمایت جهانی از بایکوت دانشگاه‌ها رو به افزایش است. مایا ویند تأکید می‌کند که تنها با استعمارزدایی دانشگاه‌ها می‌توان به آزادی فلسطینیان و بازگشت دانشگاه به رسالت اصلی‌اش—تولید دانش برای رهایی و عدالت—امید داشت.
