در روزهای پایانی مهرماه 1401، سران حماس با بشار اسد رئیس‌جمهوری سوریه دیدار کردند؛ دیداری که قطعاً در مناسبت‌های این جنبش و تاریخ محور مقاومت تاریخی و ماندگار خواهد بود؛ دیداری که می‌توان از آن گام آخر ترمیم روابط میان حماس با دیگر اجزای محور مقاومت یعنی ایران، حزب‌الله و سوریه دانست.
روابطی که تیره شد
روابط ایران، حزب‌الله و سوریه با حماس با شروع بحران و فتنه سوریه و خروج حماس از این کشور رو به تیرگی رفت، به‌گونه‌ای که پس از بحران سوریه تنها یک دیدار رسمی میان رهبران حماس و رهبر انقلاب در سال 1390 انجام شد و پس از آن روابط دچار چالش‌های فراوانی شد. این دیدار سال 1390 با توجه به آغاز بحران سوریه و خروج حماس از دمشق و اتخاذ مواضعی ضد بشار اسد بسیار مورد توجه قرار گرفت. اسماعیل هنیه روز قبل از این دیدار، سخنران ویژه مراسم 22 بهمن در تهران بود. در آن دیدار امام خامنه‌ای در مورد سازش و هر اقدام تضعیف‌کننده مقاومت هشدار دادند: باید همواره مراقب نفوذ عناصر سازش‌کار به کالبد مقاومت بود زیرا بروز بیماری، تدریجی است. ما در ایستادگی شما و بسیاری از برادران مقاومت تردید نداریم و مردم نیز از مقاومت فلسطین انتظاری جز ایستادگی ندارند.
جنبش حماس و بدنه اخوانی آن، برداشتی کاملاً متفاوت از آنچه در سوریه می‌گذشت نسبت به ایران و حزب‌الله درک و روایت می‌کرد. به‌باور آنها که تحلیل غالب فضای جهان عرب و اسلام‌گرایان اخوانی بود، در سوریه همانند دیگر کشورها، قیام مردمی علیه یک حاکمیت سکولار، ضد اسلام‌گرایی و دیکتاتوری است، اما جمهوری اسلامی ایران تأکید داشت سوریه یک فتنه تاریخی برای ضربه زدن به مقاومت و فلسطین است. با گذشت چند سال از بحران و کاهش فضای تنش‌آلود سوریه کنار سوق پیدا کردن دیگر کشورهای عربی به دام عادی‌سازی روابط با اسرائیل (تطبیع) جنبش حماس به‌سوی ترمیم روابط با محور مقاومت گام برداشت.
ترمیم گام به گام، از ایران
با تغییر مسیر بحران سوریه، شاید بتوان اصلی‌ترین مؤلفه تصمیم حماس به ترمیم روابط با ایران را تغییر سران آن و بازگشت شخصیت‌هایی چون هنیه، سنوار و العاروری به رأس حماس دانست و بلافاصله پس از آن از اردیبهشت 96 ترمیم روابط میان حماس و جریان‌های مقاومت آغاز شد.
گام اول، سفر به ایران اما دیدار در سطح دوم دیپلماسی
شروع این روند به سفر هیئتی از حماس به تهران برمی‌گردد. روز جمعه 28 مهرماه 96 هیئتی از جنبش حماس وارد تهران شد. اعضای هیئت عالی‌رتبه جنبش حماس به‌ریاست صالح العاروری نائب‌رئیس این جنبش عبارت بودند از؛ عزت رشق، محمد نصر، اسامه حمدان، زاهر جبارین و سامی ابوزهری. در این سفر العاروری با شخصیت‌هایی مثل آقای ولایتی و لاریجانی دیدار کرد.
گام دوم، حزب‌الله
در ادامه روند ترمیم روابط تماس و پیام‌های حماس و حزب‌الله سال 96 نشان‌دهنده حاشیه‌هایی مهم‌تر از متن در ترمیم روابط غزه و تهران بود. دومین اقدام که از آن حتی تعبیر به آشتی و ترمیم روابط میان مقاومت لبنان و غزه می‌شود، درست به‌فاصله یک روز از حمله رژیم صهیونیستی به تونل‌های غزه در 10 آبان 96 رخ داد؛ العاروری معاون هنیه در بیروت با سید حسن نصرالله دیدار می‌کند، دیداری که نشان‌دهنده تعمیق روابط حماس و حزب‌الله پس از بحران سوریه و برطرف نمودن تنش‌ها با تغییر کادر رهبری حماس است، همچنین اسماعیل هنیه همان روز در ویدئوکنفرانس خود با کنفرانس اتحادیه علمای مقاومت با دادن لقب پایتخت مقاومت به بیروت نشان داد که قصد حماس برای جبران تنش‌های میان دو گروه مقاومت طی سال‌های بحران سوریه بسیار جدی است. چند ساعت پس از سخنرانی هنیه در کنفرانس بیروت که حزب‌الله از برگزارکنندگان اصلی آن بود، سید حسن نصرالله طی تماسی با هنیه شهادت 5 تن از نیروهای القسام را تسلیت گفت.
گام سوم، پیام سران ایران و حماس
گام سوم در ابتدای سال 97 رخ داد. چهارشنبه 15 فروردین 97، رهبر انقلاب در پیامی پاسخ نامه اسماعیل هنیه به ایشان را دادند. ایشان در این نامه نکات، توصیه و هشدارهایی را خطاب به حماس، گروه‌های مقاومت فلسطین و مسلمانان داشتند.
در روزهای پایانی دی‌ماه 96 اسماعیل هنیه رهبر جنبش حماس به رهبر انقلاب نامه‌ای ارسال کرد که بسیاری از تحلیل‌گران این نامه را جزئی از مسیر بهبود روابط حماس و ایران پس از تغییر رویه این جنبش با تیم جدید رهبری نامیدند.
گام چهارم ، دیدار با رهبر انقلاب و شرکت در نماز تشییع حاج قاسم
شاید جدی‌ترین گام ترمیم روابط حماس و ایران را می‌توان در روز پایانی تیر سال 98 یافت، روزی که هیئتی به‌سرپرستی العاروری نایب‌رئیس دفتر سیاسی جنبش مقاومت اسلامی فلسطین وارد تهران شدند و با رهبر انقلاب دیدار کردند. سخنان هنیه پیش از ورود هیئت به تهران اهمیت این سفر را دوچندان کرد. اسماعیل هنیه در گفتگویی با رسانه‌های ترک از طریق ویدیو گفت؛” منتظر تحقق نتایج مهمی در جریان این سفر هستیم.”، همچنین هنیه تأکید کرد که “حماس هرگز در امور داخلی سوریه دخالتی نکرده است و نخواهد کرد و امیدوار است که این کشور هرچه زودتر به کشوری قدرتمند تبدیل شود و توانایی خود را بازیابد”. سخنان هنیه و دیدار رهبر انقلاب با هیئت حماس به‌خوبی نشان داد که تهران و حماس گام نهایی در ترمیم روابط را برداشته‌اند. پذیرش هیئتی از حماس از سوی رهبری را می‌توان گام نهایی در روابط سیاسی دانست.
اما ترور و شهادت سردار حاج قاسم سلیمانی موجب اتفاقی شد که حماس را بیش از پیش به ایران نزدیک کرد. در حالی که اسماعیل هنیه حدود 10 روز در دوحه منتظر فراهم شدن سفر به تهران با رضایت قاهره بود که با رخ دادن ترور سردار سلیمانی از سوی صهیونیست‌ها وضعیت به‌کلی دگرگون شد و تیم حماس به‌رهبری هنیه ساعاتی پیش از اقامه نماز رهبر انقلاب بر پیکر سردار سلیمانی و دیگر شهدای مقاومت از جمله ابومهدی المهندس وارد تهران شد و پیش از اقامه نماز در تریبون دانشگاه تهران به سخنرانی پرداخت.
رئیس دفتر سیاسی جنبش حماس در بخشی از سخنانش تأکید کرد: اعلام می‌کنم که پروژه مقاومت در سرزمین فلسطین همچنان ادامه خواهد یافت و سست نخواهد شد و عقب‌نشینی نمی‌کند و این ترورها بر اصرار ما خواهد افزود و این راه را تا آزادی قدس، سرزمین فلسطین و آزادی اراده مردم منطقه به‌یاری خدا ادامه خواهیم داد…، در پایان سخنرانی خود و در این اجتماع عظیم اعلام می‌کنم فرمانده شهید سلیمانی که همه زندگی خود را در حمایت از فلسطین به‌سر برد و او در رأس فرماندهی نیروی قدس بود، اعلام می‌کنم که او این فرمانده بزرگ، شهید قدس است، شهید قدس است، شهید قدس است.
پس از سفر هنیه به تهران هاآرتص در گزارشی نوشت: یکی از مسئولان حماس گفته است سفر هنیه به تهران در جدول برنامه‌های او نبود ولیکن قدمی اضطراری بعد از ترور سلیمانی بود و معتقدیم مصر از این موضوع خشمگین نمی‌شود چون هنیه نیتش برای سفر به تهران را به اطلاعات مصر ابلاغ کرده بود. همچنین این روزنامه به‌نقل از یک مسئول مصری نوشت: هرگز اقدامات فوری علیه هنیه بعد از شرکت در مراسم تشییع سلیمانی اتخاذ نمی‌کنیم ولی او را از بازگشت فوری به غزه منع می‌کنیم یا به او اجازه برگشت می‌دهیم و او را از سفر دوباره منع می‌کنیم.
البته پیش‌بینی‌های آرتص درست از آب در نیامد، اسماعیل هنیه از آن پس تاکنون اجازه ورود به غزه را از سوی مصر و تل‌آویو دریافت نکرده و میان قاهره و استانبول در رفت‌وآمد است.
گام پنجم: دیدار رسمی هنیه و سید حسن نصرالله
در تیرماه 1400 و درست چند هفته پس از عملیات بزرگ شمشیر قدس، اسماعیل هنیه و سید حسن نصرالله در بیروت با هم دیدار کردند، دیداری که به‌تعبیری تکمیل‌کننده عادی‌سازی روابط حماس و حزب‌الله بود. خلیل الحیه، معاون رئیس دفتر سیاسی جنبش مقاومت اسلامی فلسطین پس از این دیدار گفت که روابط این جنبش با حزب‌الله لبنان خوب بوده و هیچ موقع این روابط قطع نشده است. الحیه در گفت‌وگو با سایت خبری عربی21 گفت: شاید در گذشته و حال در برخی مسائل با حزب‌الله اختلاف نظر داشته باشیم ولی هیچ تنشی بین ما و برادران ما در حزب‌الله و هیچ یک از گروه‌های امت اسلامی وجود ندارد؛ زیرا ما به‌دنبال رابطه طبیعی با همه هستیم.
دیدار سید حسن نصرالله و اسماعیل هنیه در تیر 1401 هم باز تکرار شد تا نشان دهد روابط عادی شده است، در این دیدار گمانه‌زنی‌هایی در خصوص میانجی‌گری حزب‌الله برای ترمیم روابط میان حماس و سوریه هم مطرح شد.
سوریه، گام پایانی
گام آخر ترمیم روابط، به سفر چهارشنبه 27 مهرماه هیئت حماس به دمشق و دیدار با بشار اسد رئیس جمهور سوریه برمی‌گردد. دکتر خلیل الحیه عضو دفتر سیاسی حماس و رئیس هیئت این جنبش در دمشق در کنفرانس خبری پس از دیدار با بشار اسد تأکید کرد: “امروز، روز مهمی است که ما فعالیت خود را در سوریه از سر می‌گیریم و با این کشور برای تحقق ثبات و وحدت آن همکاری می‌کنیم و ما هرگونه تجاوز و تعدی آمریکا، رژیم صهیونیستی یا هر طرف دیگری علیه این کشور را محکوم می‌کنیم و مخالف آن هستیم. سوریه همچنان حامی و پشتیبان قضیه فلسطین است و ما تمامی اختلافات گذشته را کنار می‌گذاریم و دیدار با بشار اسد، گرم و صمیمانه بود و او بر حمایت کامل کشورش از ملت و مقاومت فلسطین تأکید کرد.”
جمع‌بندی
اکنون که روابط ایران و حزب‌الله و سوریه با جنبش مقاومت فلسطین، حماس در حال بهبود و ترمیم است، لازم است برای تحکیم این روابط مراقبت‌هایی انجام شود. لزوم فهم تحولات منطقه‌ای و جهانی، معامله قرن، عادی‌سازی روابط ترکیه با اسرائیل و جایابی نقش حماس در این تحولات، فهم زبان و فن‌های جدید حماس؛ از سند سیاسی جدید تا دولت آشتی ملی و کنترل افکار عمومی ایران و تفهیم صحیح وضعیت حماس و نوار غزه به جامعه داخلی و همچنین عبرت‌گیری حماس از گذشته خود و عدم ورود به اختلافات میان کشورهای اسلامی و عربی و یا اختلافات داخلی کشورها و یا اختلافات قومی و مذهبی مؤلفه‌هایی است که به‌باور نگارنده کمک شایانی به تحکیم روابط ایران و جریان مقاومت فلسطین خواهد نمود.
نکته مهم دیگر لزوم توجه به افکار عمومی داخلی ایران نسبت به حماس و فلسطین است. طی سال‌های بحران سوریه بارها میان رسانه‌ها و نخبگان ارزشی حملات مختلفی در قالب‌های گوناگونی به جنبش حماس صورت گرفت. اکنون تصور افکار عمومی از حماس که بعضاً مترادف با خائن، سازشگر، ضدایرانی و… است یک مانع در روابط حماس و ایران خواهد بود. برجسته‌سازی مقاومت و مبارزه با رژیم صهیونیستی و تغییر رویکرد رهبران حماس که تا حدی عملی شده است، می‌تواند این چالش را تا حد زیادی برطرف نماید.
تسنیم
