بحران سربازی حریدی‌ها در اسرائیل؛ یک بمب ساعتی اجتماعی
دکتر احمد الکومی؛ کارشناس مسائل رژیم صهیونیستی
با افزایش تنش‌های اجتماعی و سیاسی در جامعه اسرائیل، موضوع معافیت سربازی حریدی‌ها (یهودیان فوق‌ارتدوکس) بار دیگر به یکی از محوری‌ترین بحران‌های داخلی این رژیم تبدیل شده است. این منازعه که سابقه‌ای به اندازه عمر رژیم صهیونیستی دارد، اکنون در بستر شکنندگی ائتلاف حاکم، مواجهه با دادگاه عالی و شکاف‌های فزاینده اجتماعی، وارد مرحله‌ای بحرانی شده است که می‌تواند آینده سیاسی بنیامین نتانیاهو و ثبات دولت وی را تهدید کند.
حریدی‌ها؛ جامعه‌ای خاص با الزامات متفاوت
حریدی‌ها یکی از جریان‌های مذهبی سنت‌گرای یهودی هستند که مشروعیت وجود اسرائیل را منوط به پایبندی کامل آن به شریعت یهودی (احکام تورات) می‌دانند. این جریان اکنون بیش از ۱۷ درصد جمعیت یهودیان اسرائیل را تشکیل می‌دهد، حال آنکه در زمان تأسیس اسرائیل در سال ۱۹۴۸، این نسبت تنها ۲.۶ درصد بود. طبق برآوردهای رسمی مرکز آمار اسرائیل، حریدی‌ها در مسیر دستیابی به ۳۵ درصد جمعیت یهودی تا سال ۲۰۵۹ هستند.
از نظر سیاسی، احزاب حریدی در حال حاضر ۱۸ کرسی از مجموع ۱۲۰ کرسی کنست (پارلمان اسرائیل) را در اختیار دارند. حزب «شاس» با ۱۱ کرسی و حزب «یهدوت هتوراه» با ۷ کرسی، نمایندگان اصلی این طیف در ساختار سیاسی اسرائیل‌اند.
با این حال، رابطه این گروه با دولت سکولار اسرائیل، به‌ویژه در موضوع خدمت نظامی، همواره تنش‌زا بوده است. حریدی‌ها، سربازی را تهدیدی برای باورهای دینی خود می‌دانند. آنان، جامعه سکولار اسرائیل را «کافرانی عبرانی‌زبان» تلقی می‌کنند و به شدت نسبت به اختلاط فرهنگی و عقیدتی با آنان حساس‌اند.
ریشه‌های بحران
نخستین معافیت از خدمت نظامی برای طلاب حریدی در سال ۱۹۴۸ و به دستور دیوید بن‌گوریون صادر شد. در آن زمان، تنها ۴۰۰ نفر مشمول این معافیت بودند. اما در سال ۱۹۷۷، دولت مناحیم بگین از حزب لیکود، تمام محدودیت‌های عددی برای معافیت طلاب را برداشت و بدین ترتیب زمینه گسترش معافیت‌ها فراهم شد.
در ادامه، تلاش‌هایی برای سامان‌دهی قانونی این وضعیت انجام شد:
- در سال ۱۹۹۸، دادگاه عالی اسرائیل اعلام کرد که وزیر دفاع مجاز به اعطای معافیت‌های دسته‌جمعی نیست و باید قانون مشخصی تصویب شود.
- نتیجه این حکم، تصویب «قانون طال» بود که امکان تعویق خدمت نظامی را به طلاب می‌داد. این قانون اما در سال ۲۰۱۲ توسط دادگاه باطل شد.
- در سال ۲۰۱۴، قانون جدیدی تصویب شد که هدف‌گذاری‌هایی برای افزایش تدریجی سربازی طلاب تعیین می‌کرد.
- ولی در سال ۲۰۱۵، دولت نتانیاهو که با حضور احزاب حریدی شکل گرفته بود، این اهداف را معلق کرد و عملاً اجرای قانون را بی‌اثر ساخت.
تشدید بحران از ۲۰۱۷ تاکنون
در سال ۲۰۱۷، دادگاه عالی یک‌بار دیگر قانون معافیت حریدی‌ها را ناقض اصل برابری و حقوق شهروندان دانست و خواستار لغو آن شد. با وجود تمدیدهای مکرر مهلت قانونی، دولت نتوانست قانون جدیدی تدوین کند. این تأخیرها تا تابستان ۲۰۲۳ ادامه یافت و سرانجام در ژوئن ۲۰۲۳، دولت اسرائیل به جای قانون‌گذاری، از ابزاری به نام «فرمان اضطراری موقت» استفاده کرد.
در ۲۸ مارس ۲۰۲۴، دادگاه عالی دستور به تعلیق بودجه مدارس حریدی داد که طلاب آنها خدمت نظامی را انجام نمی‌دهند. این حکم تنش‌ها را افزایش داد و فشار بر نتانیاهو برای تصویب قانون جدید مضاعف شد.
وضعیت کنونی: بن‌بست سیاسی
با آغاز سال ۲۰۲۵، ارتش اسرائیل فرآیند ارسال احضاریه‌های سربازی برای طلاب حریدی را آغاز کرد. هزاران نفر از طلاب که تاکنون مشمول معافیت بودند، اکنون به‌عنوان «فراری از خدمت» شناخته می‌شوند. احزاب حریدی تهدید کرده‌اند که در صورت عدم تصویب قانون جدید، از ائتلاف دولتی خارج شده و حتی از طرح انحلال کنست حمایت خواهند کرد.
ائتلاف نتانیاهو در حال حاضر تنها ۶۴ کرسی از ۱۲۰ کرسی کنست را در اختیار دارد که تنها چهار کرسی بیشتر از حداقل اکثریت است. این ائتلاف متشکل از حزب لیکود (۳۲ کرسی)، اتحاد صهیونیسم دینی (۱۴ کرسی) و احزاب حریدی است. در نتیجه، خروج حتی یکی از این جریان‌ها، دولت را در معرض فروپاشی قرار می‌دهد.
گزینه‌های پیش روی نتانیاهو
نتانیاهو در برابر یکی از پیچیده‌ترین بحران‌های دوران سیاسی خود قرار دارد. او برای نجات ائتلاف، چند گزینه پیش رو دارد:
- ارائه نسخه‌ای جدید از قانون معافیت: با وجود مخالفت دادگاه، نتانیاهو می‌تواند قانونی ارائه دهد که مورد اعتراض دستگاه قضایی قرار گیرد و با استفاده از آن، دادگاه را به «سنگ‌اندازی در برابر اراده ملت» متهم کند.
- برکناری یولی ادلشتاین از ریاست کمیسیون امنیت و امور خارجه کنست، که از مخالفان سرسخت معافیت کامل حریدی‌هاست. این اقدام می‌تواند مانع قانون‌گذاری را موقتاً بردارد، اما احتمال تشدید شکاف در حزب لیکود را بالا میبرد.
- ایجاد بحران خارجی امنیتی مانند تنش با ایران یا موضوع برنامه هسته‌ای، برای انسجام درونی و انحراف افکار عمومی از بحران داخلی.
جمع‌بندی
بحران معافیت سربازی حریدی‌ها نه صرفاً یک اختلاف حقوقی یا اجرایی، بلکه بازتاب شکاف‌های عمیق اجتماعی، دینی و ایدئولوژیک در درون ساختار اسرائیل است. تداوم این بحران می‌تواند ائتلاف حاکم را از هم بپاشد و کشور را به سمت انتخابات زودهنگام در پاییز ۲۰۲۵ سوق دهد. حتی اگر دولت نتانیاهو بتواند فروپاشی را به تأخیر بیندازد، تزلزل ائتلاف و بن‌بست در قانون‌گذاری، نشان‌دهنده افول کارآمدی سیاسی این دولت است.
