بشیر شو؛ هابِ هویتِ ضدمقاومت (۲)
صبا اسداللهی، مدیر میز عراق شعوبا
در گزازش نخست [اینجا] از سلسله گزارش های «بشیر شو؛ هابِ هویتِ ادراکساز»، در رابطه با خود برنامه، بخش های مختلف آن و شخص احمد البشیر توضیحاتی داده شد. این گزارش سعی در واکاوی نسبت زمینه های اجتماعی عراق پسا ۲۰۰۳ به شکل عمومی و پسا ۲۰۱۴ به شکل خاص، با ایده اولیه و نحوه اجرای برنامه بشیر شو دارد.
——————————-
یکی از ارکان تحلیل هر اثر رسانه ای، بررسی آن دسته از شرایط محیطی زمانی و مکانی است که اثر در چارچوب و متاثر از آن، تولید و فهم میشود. شکل گیری برنامه بشیرشو، طی شدن کامل چرخه توزیع و شکل گیری جامعه مخاطب گسترده ی آن، همه، معلول شرایط محیطی و ادراکی جامعه عراق است.
به سال ۲۰۱۴ باز میگردیم. روزهایی که ابوبکر البغدادی، در مسجد نوری شهر موصل اعلام خلافت سراسری کرد و نه تنها عراق و کشورهای اسلامی، بلکه جهان را در بهت و نگرانی فرو برد و موجب شکل گیری تحولاتی عمیق در صحنه سیاست بین الملل شد تا قرائتی نو و رادیکال از اسلام را به جهان ارائه کند؛ قرائتی که اگرچه از تجربه بن لادن، القاعده و سال 2001 تاثیر پذیرفته بود، اما سویه ای به مراتب رادیکالتر داشت. به نحوی که پژوهشگران این حوزه، از پدیده کارگردانی خشونت توسط دستگاه رسانه ای دولت خلافت(موسوم به داعش) سخن میگفتند.
مردم کشور های اسلامی و کشور عراق به شکل خاص، با نو پدیده ای از جهاد گرایی سلفی مواجه بودند که بر خلاف اسلاف خود، ماموریتی فرامرزی و جهانی برای خود تعریف کرده و به هر اندازه که جغرافیای گفتمانی آنها گسترده و فرامرزی بود، دایره تکفیر آنها تنگ بود و در یک غیریت سازی حداکثری، همه اقوام و مذاهب را تکفیر کرده و خون آنها را هدر اعلام میکرد.
جامعه متکثر عراق که در آن، دو هویت شیعی و سنی، محوری ترین بازیگران اجتماعی آن هستند، خود را درگیر نوعی طائفه گرایی دستکاری شده و بعبارتی، جنگ مذهبی که به واسطه قدرت ها به آن دامن زده میشد یافتند. واکنش معظم بخش های جامعه عراق که در آن، هویت دینی و مذهبی جنبه ای حیثیتی و پررنگ داشت، درگیر شدن در صحنه برای مقابله با این پدیده بود. اما عده کمی از جامعه نخبگانی عراق که رگه هایی از سکولاریسم و در مرحله بعد، لیبرالیسم داشتند، گویی صحنه را از بیرون گود و فارغ از مناقشات مذهبی میدیدند و به شکلی موازی، راه برونرفت از این بحران را در رد و مقابله با هرگونه طائفه گرایی ارزیابی کردند. اما تقابل با پدیده طائفه گرایی همان و سعی در کم کردن ضریب اهمیت و دایره شمول هویت مذهبی در زندگی اجتماعی انسان عراقی و نهایتا بردن همه خردههویت های مذهبی ذیل هویت «عراقی» نیز همان! جامعه عراق پسا داعش نیز ناشی از ملالت از جنگ های فرسایشی مبتنی بر هویت های دینی و مذهبی(یا به پوشش و بهانه هوبت های دینی و مذهبی)، کم و بیش با این راه حل سکولاریزه شده که اتفاقا با پوشش گسترده رسانه ای نیز همراه شده بود، خو گرفت.
تلالو آن را نیز میتوان در تغییر فاحش وضعیت حجاب در شهرهای عراق، و آمار بالای جستجوی موسیقی و فیلم در اینترنت و شبکه های اجتماعی دید. اقبال عمومی نسبت به NGO ها و موسساتِ غالباً با پشتوانه غربی در جهت بهبود شرایط و هنجارهای سبک زندگی عراقی به سمت استانداردهای بین المللی نیز، نمونه ای دیگر از این همراهی و تغییر آهسته ذائقه نوع انسان عراقی است. تاسیس بشیر شو در سال ۲۰۱۴، نمونه ای اعلا از این چرخش اجتماعی در صحنه رسانه عراق است؛ مقابله با هرگونه طائفه گرایی و به تناسب آن، مقابله با هر شخص یا جریان ولو مذهبی که به وحدت «عراق» ضربه میزند! رویکردی که تا پیش از آن، در جامعه عراق نوعی خط قرمز به حساب میآمده است. اگرچه حتی اگر عقبه اینگونه تقابل با عنصر مذهب و شاخص های آن همچون رجال و جریانات سیاسی اجتماعی که صبغه مذهبی دارند را به سال های قبل از 2014 بکشانیم نیز، باید اعتراف کرد که هرگونه کنش و رفتار در جهت مخالف اتمسفر دینی عراق، کمتر عمومی و علنی بوده است.
فعالیت های بشیر شو تا سال 2017، متاثر از داعش بر همین منوال میگذشت اما پس از 2017 و با حذف داعش از پازل سیاسی منطقه و تبدیل شدن آن به هسته های امنیتی خفته پراکنده، تغییری محسوس در رویکرد محتوایی بشیر شو رخ داد. این برنامه و شعارهای آن که از 2014 تا آن روز، به سبب جذابیت و نوآوری در محتوا، جای خود را بشکلی نسبی در جامعه عراق باز کرده بود، بشکلی عیان تر از پیش، بر فساد ساختاری نهادینه شده در عراق و استهزاء رجال سیاسی عراقی متمرکز شد. البته برخی روش احمد البشیر را «انتقاد» میدانند اما نگارنده بر این باور است که روش او نه انتقاد بلکه استهزاء است. دو روش «انتقاد طنزآمیز» و «استهزاء» که در وهله اول ممکن است دو لفظ مختلف از یک روش واحد استنباط شوند. در واقع دو شیوه متفاوت اما معمولا با حدومرزهای ظزیف غیر قابل تمییز هستند که اهداف متفاوتی را دنبال میکنند. در انتقاد، قصد و مراد، اصلاح است که برای کم کردن از زهر کلام، طنازی به کار میآید اما در تمسخر، بٌعدی سلبی و تخریبی مراد میشود.
پس از گذشت چند ماه و با سر رسیدن سال ۲۰۱۸، تیم بشیر شو (همگام با سایر رسانه های غربگرا در عراق) گام بعدی خود را برداشت و زمزمههایی از فساد احزاب شیعی نزدیک به ایران را به حالتی علنی تر مطرح کرد، با شکلگیری اعتراضات ماه اکتبر 2019 در مناطق عمدتا شیعه نشین جنوب و مرکز عراق نیز، این زمزمهها به اوج خود رسید، به تظاهرات میدانی بدل شد و وجهی عینی تر به خود گرفت. به این ترتیب، این مظاهرات که ابتدائا در اعتراض به توزیع ناعادلانه زیرساختها و امکانات رفاهی، کمبود شغل و مسائلی از این دست صورت بندی شده بود، رفته رفته به سمت شعارهای رادیکال سیاسی علیه ایران و گروه های مقاومت عراقی رفت. حالا دیگر ایران را محتل (اشغالگر) در عراق و منشا فساد میخواندند و احزاب شیعی، گروه های مقاومت و نهایتاً ایران، بعنوان مصادیق، بر دال های شناور گفتمانی نظام جهانی مانند مبارزه با فساد و عدم دخالت کشورها در امور باقی کشورها که مورد اتفاق همگان است، سنجاق و منطبق شدند.
حتی بودجه حشدالشعبی نیز زیر تیغ تیز استهزاء بشیر شو رفت و به بلعیدن بخش زیادی از بودجه عمومی عراق که حق عراقی ها است، محکوم شد. سازمانی که به جهت حفظ امنیت خود عراقی ها در مقابل پدیده جهادگرایی سلفی تاسیس شده بود! (فایل ترجمه شده این حلقه از برنامه بشیر شو به زودی در همین سایت منتشر خواهد شد). بنابراین جامعه عراق در صحنه میدانی، با صورتبندی هویتی جدید و متفاوت از پیشینه تاریخی خود مواجه شد. هویتی که در رابطه ای دو سویه از تاثیر و تاثر در نسبت با جو رسانه ای غربگرای عراق، هم تقویت میشد و هم دامنه اثرگذاری و مخاطبگیری این روایت های رسانه ای از صحنه عراق را تقویت میکرد. برنامه بشیر شو به عنوان یکی از قطب های ادراکساز از این جو رسانه ای، نقشی بسزا در این فرآیند داشته است که مصادیق آن را میتوان در مخاطب بالای این برنامه در یوتیوب و دست به دست شدن محتوای آن در سایر شبکه های مجازی مشاهده کرد.
البته در حالتی رقیق تر، سایر مقامات و رجال سیاسی اهل سنت و بیت کردی نیز از بشیر شو در امان نیستند و به ورطه استهزاء کشیده میشوند که بنظر میرسد این مقوله را نیز باید بر بستر این جو عمومی ادراکسازانه رسانه های غربگرای مسلط بر صحنه عراق، فهم کرد؛ تلاشی در تغییر هویت انسان و جامعه عراقی.
در گزارش سوم و آخر از سلسه گزارش های «بشیر شو؛ هابِ هویتِ ادراکساز»، کیفیت روایتسازی این برنامه از مفهوم مقاومت و گروه های عراقی مقاوم مورد مداقه قرار خواهد گرفت، بعون الله.