افغانستان از دیدگاه مردم آن (قسمت دوم)؛ احساس ناامنی بیش از ناامنی است!

علیرضا صالحی

قسمت اول گزارش: اینجا

بنیاد آسیا (Asia Foundation) در سال ۲۰۱۹ تحقیق  آماری نسبتا جامعی درباره مردم افغانستان منتشر کرده است و در آن به مسائل مختلف اجتماعی فرهنگی مردم افغانستان پرداخته است. مسائل متعددی از جمله دیدگاه عمومی مردم نسبت به کشور، امنیت، اقتصاد، خدمات اجتماعی، عملکرد دولت و مشارکت سیاسی.

در این نظرسنجی نزدیک به ۱۷ هزار نفر از ۳۶ ولایت مختلف افغانستان مورد پرسش قرار گرفته‌اند که ۱۸درصد آنان از شهرنشینان و ۸۲ درصد از روستائیان بوده است. با توجه به اینکه عمده جمعیت افغانستان روستایی هستند این تفاوت وجود دارد. از لحاظ جنسیتی نیز ۵۱ درصد مردان و ۴۹ درصد زنان مدنظر بوده‌اند.

«امنیت» مهمترین مسئله چند دهه اخیر کشور افغانستان بوده است. نبود آن مشکلات عظیمی برای کشور بوجود آورده. مرگ غیرنظامیان و افزایش جرم و جنایت تبدیل به امری طبیعی در کشور افغانستان شده است. در کنار افزایش ناامنی، احساس ناامنی نیز افزایش پیدا کرده است. همین مسئله باعث شده است تا تغییرات مهمی در صحنه سیاسی، اجتماعی و روانی کشور بوجود آید. نیروهای ائتلاف خارجی، نیروهای دولتی و گروههای شبه نظامی از مهمترین بازیگران امنیت سیاسی کشور هستند. نوع تعاملات و تقابلات این گروهها وضعیت فعلی کشور را رقم می‌زند. به طور مثال، سال ۲۰۱۲ سال آغاز روند کاهش حضور نیروهای خارجی در کشور است. پس از آن بواسطه قدرت گرفتن طالبان و درگیری بیشتر با نیروهای دولتی شاهد افزایش احساس ناامنی در میان مردم هستیم.

البته این احساس ناامنی صرفا بخاطر مسائل نظامی و سیاسی نبوده است بلکه عوامل اجتماعی مهم دیگری در آن دخیل هستند که بدون آنها نمی توان مسئله امنیت در کشور را فهم کرد. افزایش جرم و جنایت نیز بر افزایش احساس ناامنی و ترس نقش بسزایی داشته است. کمااینکه طبق نظرسنجی به عمل آمده خطر انتحاری یا مرگ توسط فشنگ و گلوله از عوامل کم اهمیت تر به حساب می آیند. جرم و جنایتهای مختلف بیشتر از هر عاملی احساس ناامنی را در میان مردم افزایش داده است.

در میدان وردک از میان تمام افرادی که مورد پرسش بوده اند ۳۶ درصد آنان، یا از آنها دزدی شده یا درگیری فیزیکی داشته اند و یا مسائلی مشابه اینها. این آمار در بامیان ۲.۵ درصد و در پنجشیر ۲.۷ درصد است. همچنین طی سالهای اخیر در دو منطقه پایتخت و جنوب غرب شاهد افزایش جرائم بوده ایم. این آمار در سال ۲۰۱۹ در کابل به ۱۵ درصد و جنوب غرب کشور به ۳۰ درصد رسیده است.

از آن جائی که دولت و نهادهای قضائی فراگیر در کشور وجود ندارد بسیاری از کسانی که مورد جرم قرار می‌گیرند به پلیس مراجعه نمی‌کنند. در سال ۲۰۱۹، ۳۵ درصد این افراد برای حل مسائل خودشان به شوراهای محلی یا بزرگان قومی مراجعه کرده‌ و فقط ۴۸ درصد افراد به پلیس مراجعه کرده اند.

پلیس در میان مردم از جایگاه خوبی برخوردار نیست. در سال ۲۰۱۸ تنها ۶۸ درصد مردم پلیس را حافظ امنیت خود دانسته اند و این رقم در سال ۲۰۱۹ به ۵۴ درصد کاهش پیدا کرده است. ۲۷ درصد مردم افغانستان معتقدند که وضعیت پلیس در سالهای اخیر بدتر شده است. تنها ۳۶ درصد مردم باور دارند که پلیس در راستای امنیت مردم تلاش می‌کند.

احساسات مردم نسبت به پلیس در مناطق مختلف کشور متفاوت است. به طور مثال در نیمروز ۹۱ درصد و در کابل ۸۵ درصد مردم، پلیس را حافظ امنیت خود عنوان کرده اند. در حالی که فقط ۳۰ درصد مردم سرپل و ۲۲ درصد مردم زابل همین دیدگاه را نسبت به پلیس مطرح کرده اند.

در این میان ارتش افغانستان جایگاه بهتری در میان مردم دارد. بسیاری از مردم حاضر هستند تا فرزندانشان در ارتش خدمت کنند. این مسئله فقط مختص شهرنشینان نیست بلکه اهالی روستا نیز اینگونه هستند.

جالب اینجاست که در سالهای افزایش حضور نظامیان خارجی در کشور، محبوبیت ارتش نیز کاهش یافته است ولی با خروج بخشی از نیروهای خارجی، ارتش دوباره محبوبیت خود را به دست آورده است. ۸۴ درصد مردم ننگرهار و ۹۰ درصد مردم کنر گفته اند که ارتش روز به روز در حال پیشرفت است در حالیکه ۳۰ درصد بامیانی ها و ۳۴ درصد پنجشیری‌ها با این گفته موافق هستند.

یک مسئله بسیار مهم امنیتی در افغانستان، گروههایی هستند که ایجاد ناامنی می‌کنند. مهمترین تهدید امنیتی از نظر مردم گروه «طالبان» عنوان شده است. با وجود آنکه طالبان از قوم پشتون می‌باشد با این حال ۷۰ درصد مردم افغان، این گروه را به عنوان مهمترین تهدید ذکر کرده‌اند. درمیان اقوام مختلف هزاره‌ها بیشترین احساس ناامنی را نسبت به طالبان دارند. ۸۰ درصد هزاره ها طالبان را مهمترین تهدید عنوان کرده‌اند.

باوجود آنکه بیشتر نیروهای طالبان از مناطق روستایی تامین می‌شود ولی همچنان ۷۵درصد روستاییان رای به تهدید بودن طالبان داده اند. این رقم در میان شهرنشینان ۳۷درصد بوده است. در کل ۷۰ درصد مردم افغانستان طالبان را مهمترین تهدید امنیتی خود می ‌دانند. بعد از طالبان، گروه دزدان و جنایتکاران هستند که در میان مردم ایجاد ناامنی می‌کنند. داعش نیز پدیده نوظهوری است که در سالهای اخیر توانسته جایگاه مهمی به عنوان تهدید امنیتی پیدا کند.

از افراد سوال شده است که «آیا از طالبان می‌ترسید؟» و ۹۳ درصد مردم پاسخ مثبت داده‌اند. همین سوال در مورد داعش شده است که ۹۶ درصد مردم پاسخ مثبت داده‌اند.

اما جمعیت قابل توجه دیگری نیز هستند که با طالبان ابراز همدلی می‌کنند. ۱۵درصد مردم در سال ۲۰۱۸ با طالبان ابراز همدلی کرده که این رقم در سال ۲۰۱۹ به ۱۳ درصد کاهش پیدا کرده است.

با همه این احوال اگرچه ناامنی جزو مهمترین مشکلات است اما این مسئله دلیل نمیشود تا مشکلات کشور فقط به مسئله امنیت تقلیل پیدا کند. بلکه اگر نگاه کل‌گرایانه را کنار بگذاریم و نگاهی منطقه‌ای داشته باشیم، مشکلات و مسائل دیگری هستند که مردم درگیری شدیدی با آنها دارند. چه بسا پرداختن به آنها باعث شده باشد تا درد ناامنی را نیز فراموش کنند. محرومیت یکی از مشکلاتی است که مردم افغانستان به شدت درگیر آن هستند و این مسئله در تمامی نقاط افغانستان به چشم می‌خورد. در راستای این تحقیق، از مردم هر منطقه سوال شده است بزرگترین مشکل مردم محل شما چیست؟ نبود خدمات و امکانات عمومی و به تبع آن محرومیت از بسیاری فرصتها و بهره های مادی در زندگی یکی از جمله بزرگترین مشکلات تلقی شده است.

یکی از نکات قابل توجه در این آمارگیری، کم اهمیت بودن مسئله عدالت و برابری است. تنها ۷درصد مردم در سال ۲۰۱۹ بدان اشاره کرده اند. در صورتی که فاصله طبقاتی اعیان با فقرا بسیار بالاست.

در طرف مقابل مواردی پیشرفت در زمینه های مختلف نیز به چشم می‌خورد. مثلا ۲۳ درصد افراد کشاورزی و ۱۸ درصد فرصتهای تحصیلی را به عنوان مسائلی مطرح کردند که در آن پیشرفتهای چشمگیری اتفاق افتاده است. البته ۱۵ درصد نیز معتقدند که هیچ پیشرفتی صورت نگرفته است.

پاسخ زنان نسبت به بزرگترین مشکل محلی متفاوت از مردان بوده است. برای زنان کمبود فرصتهای تحصیلی بزرگترین مشکل مطرح شده است که این از پیامدهای آمار بالای بی‌سوادی زنان در افغانستان است.

با وجود اینکه مراکز مختلفی در زمینه توانمندسازی و مهارت بخشی زنان فعالیت می‌کنند اما طی سالهای اخیر میزان مشکلات مدنظر زنان در افغانستان تغییر چندانی نداشته است. زنان افغانستان نبود «فرصتهای تحصیلی» را مهمترین مشکل و «عملکرد ضعیف در بوجودآوردن زیرساختهای مناسب» را به عنوان کم اهمیت ترین مشکل عنوان کرده‌اند.

جوانان قشر دیگری هستند که در این پژوهش مورد نظرخواهی قرار گرفته اند. عمده دغدغه جوانان مسائل اقتصادی قلمداد شده است. شاید از این رو که کم درآمدترین رده سنی در کشور، افراد زیر ۲۵ سال هستند.

قسمت سوم گزارش: اینجا