درباره امنیت غذایی در جهان عرب؛ جهان عرب در آستانه بحران غذایی قرار خواهد گرفت؟
مروه عزت – الجزیره
ترجمه: حسین اکبرزاده
در ابتدای قرن 19، گوجه از طریق بنادر سوریه وارد منطقه آفریقا شد؛ محصولی که امروز اصلی‌ترین ماده غذایی مصری‌ها را تشکیل می‌دهد. کافی است در هنگام پخت ناهار، به خانه مصری‌ها سری بزنیم تا این ادعا را با چشمان خود مشاهده کنیم! اما با فرارسیدن آگوست سال گذشته، ناگهان قیمت این محصول افزایش یافته و کیفیت آن نیز افت شدیدی پیدا کرد. این امر، بیشتر سبزیجات و میوه‌های موجود در بازار را شامل می‌شد. پایان فصل کشت، نمی‌توانست عامل اصلی این اتفاق باشد؛ گرمایی که در آگوست تمام جهان را درنوردید، باعث وقوع چنین ضرر جبران‌ناپذیری گشت.
بعض از افراد، سبزیجات و میوه‌ها را در زمره کالاهای تجملی قرار می دهند که زندگی بدون آنها نیز ممکن می باشد، اما خطر اصلی آنجایی است که این قبیل رویدادها، پایه های امنیت غذایی جهان را نشانه گرفته است.
سبد اصلی غذایی
غذاهای اصلی مجموعه‌ای از مواد غذایی هستند که بخش غالب رژیم غذایی افراد را تشکیل می‌دهند و میزان قابل‌توجهی از نیازهای غذایی و انرژی را برای فرد، فراهم می‌کنند. گندم، برنج، سیب‌زمینی و ذرت، از جمله اصلی‌ترین مواد غذایی منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا به شمار می‌آیند؛ بنابراین بعید است در جهان عرب، وعده غذایی بدون چهار محصول فوق یا فراورده‌های آنها یافت شود.
در پژوهشی منتشر شده در نشریه «Environmental Research Letter» در سال 2012، محققین تأثیر تغییرات اقلیمی بر 8 محصول بزرگ دو منطقه آفریقا و شرق آسیا را مورد تحلیل قرار دادند. این پژوهش پیش‌بینی می‌کند که با فرارسیدن سال 2050 ثمردهی محصولات در مناطق مذکور، به 8 درصد کاهش می‌یابد. انتظار می‌رود این نسبت (کاهش میزان ثمردهی) در آفریقا به‌تنهایی 40 درصد تمامی محصولات را در برگیرد که دراین‌بین، سهم گندم از کاهش ثمردهی، به 17 درصد می‌رسد؛ و این یعنی کمیابی، نان را تهدید می‌کند!
در همین چارچوب، کاترینا واها پژوهشگر ارشد سازمان امنیت غذایی جهان، در مقاله منتشر شده خود در نشریه «Regional Environmental Change» پیش‌بینی‌های مربوط به تأثیر تغییرات اقلیمی بر محصول گندم در خاورمیانه و شمال آفریقا را ذکر می‌کند. او می‌گوید: احتمال دارد با کاهش میزان بارش باران در منطقه و همچنین افزایش گرما، با فرارسیدن نیمه قرن حاضر، شاهد تقلیل بازه کاشت گندم باشیم. مضاف بر آن، آب‌های زیرزمینی با سرعت بیشتری تبخیر شده و در نتیجه شاهد کاهش ثمردهی گندم خواهیم بود.
شریان زندگی
کشورهای خاورمیانه و شمال آفریقا، از جهت درآمد و مصارف غذایی، شدیداً به کشاورزی وابسته هستند. 70 درصد زمین‌های زراعی این مناطق، به باران و آبیاری دیم متکی بوده و حداقل میزان بارش موردنیاز آنها، چیزی معادل 200 الی 300 میلی‌لیتر در سال می‌باشد؛ بنابراین، هرگونه تغییر در میزان بارش و درجه حرارت، تأثیر منفی را بر محصولات اصلی منطقه وارد می‌سازد. مسئله به همین‌جا ختم نمی‌گردد؛ زمین‌های زراعی خاورمیانه و شمال آفریقا، در منطقه‌ای شبه خشک واقع هستند و این یعنی میزان تبخیر رطوبت از زمین، بیش از میزان ریزش باران می باشد. بنابراین انتظار می رود با افزایش 1.5 الی 2 درجه ای دمای هوا، بهره دهی 30 درصد از محصولات و با افزایش 3 الی 4 درجه ای گرما، بهره‌دهی 60 درصد از محصولات کاهش یابد. همچنین از سویی دیگر، پیش بینی می شود که روند افزایش دما در جهان، باعث ایجاد فشار بر منابع آب و کشاورزی گردد.
مشکلاتی در گوشه‌ای دیگر از جهان
بر اساس گزارش هیأت بین المللی تغییرات اقلیمی، امنیت غذایی یعنی همه افراد در هر زمانی، در نهایت امنیت امکان دسترسی به میزان کافی از غذای مغذی برای فراهم نمودن نیازها و ترجیحات غذایی خود، داشته باشند. در اینجا می‌خواهیم علاوه بر برخی مشکلاتی که مانع از تحقق امنیت غذایی در کشورهای عربی می‌شوند، مشکلات مربوط به آب و گرمایش منطقه که آینده کشاورزی را نیز تحت‌الشعاع قرار خواهد داد، برشماریم.
تکیه بر واردات مواد غذایی اصلی، منطقه را به‌صورت غیرمستقیم در معرض تغییرات اقلیمی قرار می دهد؛ تغییراتی که کشورهای صادرکننده را نیز دربرمی‌گیرد. برای مثال خشکی چین و روسیه و همچنین بارش شدید باران در کانادا در سالهای 2010 – 2011، سبب کاهش ناگهانی تولید گندم شد؛ رویدادی که کشورهای مذکور را از صادرات گندم بازداشت. اما این همه ماجرا نبود؛ علاوه بر کاهش واردات غذاهای اصلی، قیمت آن نیز افزایش یافت. هنگامی که روسیه در سال 2010 پس از موج گرمای شدید، صادرات گندم را ممنوع اعلام کرد، قیمت گندم در سراسر جهان دو برابر شد. به واقع، نمی توان تاثیر تغییرات اقلیمی را نادیده گرفت؛ این تغییرات صرفا باعث کمبود مواد غذایی در طبقات و کشورهای کم برخوردار نمی گردد، بلکه افزایش تعداد شهروندان زیر خط فقر را نیز سبب می شود. طبق بررسی بانک جهانی در سال 2011، افزایش قیمت مواد غذایی در کشورهای کم درآمد و متوسط در سال 2010، سبب شد 44 میلیون انسان به طبقه فقیر جوامع مختلف، انتقال یابند.
آینده خاورمیانه و شمال آفریقا، امیدوارکننده به نظر نمی رسد. همه عوامل محیطی و اقتصادی، علیه مواد غذایی دست به یکی کرده‌اند؛ امری که امنیت غذایی را بصورت مداوم مورد تهدید قرار می دهد. البته این تهدید صرفا ناشی از تأثیرات تغییر اقلیمی نمی باشد، بلکه جنگ ها و بی‌ثباتی هایی که بسیاری از کشورهای منطقه را در طول سالیان دربرگرفته است نیز، از دلایل اصلی تهدید امنیت غذایی به شمار می آیند. در حالی که به نظر می رسد در سراسر جهان برنامه ای اساسی به منظور جلوگیری از تغییرات اقلیمی و کنترل گرمایش زمین طراحی نشده است، کمبود مواد غذایی و قحطی، تمام جهان را تهدید می کند. اما خبر بدتر آن که امکان دارد این فاجعه از خاورمیانه و شمال آفریقا آغاز گردد؛ البته اگر پیش تر شروع نشده باشد!
