زائران ایرانی و عراقی اربعین حسینی (ع) در سنجش آمریکایی‌ها

زیارت اربعین، میلیون ها نفر از شیعیان را از اقصی نقاط جهان به شهرهای زیارتی در عراق می کشاند و تجمعی کم‌نظیر ایجاد می‌کند. در سالهای اخیر مطالعات در عرصه های مختلف در مورد این زیارت و زائرین آن افزایش پیدا کرده است.  یکی از کارهای انجام شده توسط موسسات غربی کتاب«به سمت کربلا؛ نظرسنجی از زائران شیعه ایران و عراق در کربلا» است که در سال 2016 انتشار یافته است. این کتاب رساله دکترای دو دانشجوی دانشگاه ماساچوست می باشد که فوتینی کریستیا استاد علوم سیاسی این دانشگاه اشراف بر آن را برعهده داشته است. بنیاد کارنگی و برخی نهادهای پژوهشی ارتش آمریکا از این پروژه افکار سنجی حمایت کرده و مرکز الاسلامی للدراسات الاستراتیجیه وابسته به عتبه عباسیه آن را به عربی ترجمه کرده است. در این پروژه که در طی روزهای اربعین سال 2015(1394) انجام شده 52 نفر از دانشجویان دانشگاه کوفه با 2410 نفر عراقی و 1668 نفر ایرانی در شهرهای کربلا و نجف مصاحبه کرده اند و سوالات تدوین شده توسط نویسندگان آمریکایی پیش گفته را با زائران مطرح نموده اند.

سوالات این پژوهش دایره گسترده ای از مسائل مربوط به حوزه دین و سیاست را دربرمی گیرد. علاوه بر این مسائل به مواردی مانند سنتها و عادات اجتماعی، سطح علمی و فرهنگی مردم، تاثیر سطح علمی، سطح اقتصادی و منبع دریافت خبر بر نظرات افراد پرداخته است.

در این پژوهش حوزه های پرسش به صورت زیر است:

منابع دریافت خبر از رسانه های مختلف اعم از تلویزیون و اینترنت

در این حوزه پرسشگران سوالاتی از این قبیل می پرسند: اخبار روزمره را از چه منبعی دریافت می کنید؟ چقدر از اینترنت برای دریافت خبر استفاده می کنید؟ آیا در موسسات سیاسی و یا اجتماعی عضویت دارید؟ آیا با گفت و گوهای شیعه و سنی برای کاهش حجم تنش ها و درگیری های فرقه ای موافق هستید؟

یکی از سوالاتی که در این حوزه پرسیده شده است در مورد سطح مالی افراد و استفاده از گوشی های نسل جدید یا خودرو است که به وضوح نسبت آن در میان زائران ایرانی بیشتر است.

مسائل فرقه ای بین شیعه و سنی

برای آگاهی از میزان درگیری های مذهبی از عراقی ها این سوال پرسیده شده که آیا لازم است شیعه و سنی با یکدیگر نماز بخوانند یا خیر؟ به نظر شما، حجم مشکل که بحران های بین شیعه و سنی ایجاد کرده است چقدر می باشد؟ آیا خشونت ورزی بین شیعه و سنی تعریف متفاوتی دارد؟ سنی های حمایت کننده از داعش به نظر شما چقدر هستند؟

بخش اعظمی از عراقی های زائر شیعه اربعینی قائل هستند که فردی از مذهب دیگر می تواند منافع آن ها را استیفا کند و با این مساله مشکلی ندارند.

اما در عین حال نسبت به ایرانی ها نگاه منفی تری نسبت به حمایت اهل سنت از داعش دارند و بخش بیشتری از عراقی ها معتقدند که اهل سنت از داعش حمایت می کنند.

دین و مناسک دینی

در این گزارش آمده:« باید گفت که مبتنی بر این افکارسنجی تفاوت‌های آشکاری بین ایرانیان و عراقی‌ها از نظر شیوه‌های بیان باورهای دینی وجود داشته، زیرا مشهود بود ایرانی‌ها بیش از عراقی‌ها در اعمال مذهبی که فضای جمعی‌ از ویژگی‌های آن باشد،مشارکت داشتند. همچنین آنها بیشتر مایل بودند که بگویند دین باید در تصمیم گیری سیاسی تأثیر داشته باشد. از سوی دیگر، عراقی‌ها از ابراز خشم خود نسبت به مقامات سیاسی، از جمله مقامات سیاسی مذهبی، ابایی نداشتند. آنها در مقیاس وسیع نشان دادند که هیچ حزبی در کشور قادر به مدیریت عراق نیست و احزاب سیاسی اسلامی نیز وضعیت بهتری از همتایان سکولار خود ندارند. با ذکر این نکته که علیرغم سال‌ها بی‌ثباتی و خشونت‌هایی که عمدتاً در کشور رخ داده است، مردم عراق به طور کلی دیدگاه مثبت خود را نسبت به دموکراسی رها نکرده‌اند.»

نکته جالب این که میزان واگرایی نسبت به احزاب سیاسی اسلامگرا و نظر منفی از سال 2015 در عراق وجود داشته و تظاهرات سال 2019 و مشارکت های پایین انتخابات های 2018 و 2021 برونداد آن احساس درونی مردمی بوده است.

تقلید از مرجعیت

از دیگر مسائل مورد اهمیت در این پژوهش پرسش در مورد رابطه با مرجعیت و میزان نفوذ آن در میان زائران اربعین است. در این باره سوالاتی مانند لزوم یا عدم لزوم تقلید از مراجع تقلید، میزان اهمیت رساله مرجع تقلید در زندگی روزمره و … پرسیده شده است.  البته پرسشگران اساسا فرقی بین احکام شرعی و موضوعات سیاسی در تبعیت از مرجعیت شیعه نگذاشته اند.

آیت الله سیستانی در عراق بیشترین نفوذ در میان شیعیان را دارد و مبتنی بر این پژوهش حدود 80 درصد از ایشان تقلید می کنند.

جالب است که نفر دوم مقلدین به آیت الله سید محمد صدر، پدر مقتدی صدر بازمیگردد که نشان دهنده این است که در عین زنده نبودن ایشان همچنان بخش قابل توجهی از جمعیت عراق(که احتمالا صدری ها هستند) همچنان از سید محمد صدر تقلید می کنند. حضرات آیات یعقوبی، سید صادق شیرازی، خامنه ای، سید سعید حکیم در رتبه های بعدی قرار دارند.

در میان زائرین ایرانی آیت الله خامنه ای بیشترین مقلد را دارد و آیت الله سیستانی و مکارم شیرازی در رتبه های بعدی قرار گرفته اند.

البته در مورد این سوال که شما وجوهات خود را به دفتر چه مرجعی می دهید حدود 50 درصد پاسخی نداده اند.

علاوه بر مسائل فوق، سوالات دیگر این نظرسنجی به موضوعات زیر اختصاص دارد:

• مسائل زنان
• دموکراسی و حقوق بشر
• وضعیت دموکراسی در ایران و عراق
• تنش های موجود در سطح منطقه
• پرونده هسته ای ایران
• موضع در برابر ایالات متحده و جامعه جهانی

کتاب: To Karbala: Surveying Religious Shi’a from Iran and Iraq
ترجمه عربی : الوجهه کربلاء

نویسنده: فوتینی کریستیا، الیزابت دیکیسر، دین ناکس

انتشارات(عربی):  المرکز الاسلامی للدراسات الاستراتیجیه، وابسته به عتبه مقدسه عباسیه

سال چاپ: 2016(چاپ اول)