بحران هویتِ جوانان ترکیه چگونه بر انتخابات پیشرویِ این کشور تأثیر خواهد گذاشت؟
عربی بوست
ترجمه رامین حسین آبادیان
پس از زلزله ویرانکنندهای که در روز 6 فوریه در ترکیه به وقوع پیوست، پیشبینی میشود که در روز 14 ماه مِی نیز یک زلزله دیگر این کشور را به لرزه درآورد؛ با این تفاوت که زلزله پیشروی ابعاد سیاسی و اجتماعی خواهد داشت و نتایج و پیامدهای آن در طول سالهای حکمرانیِ فردِ پیروز در بافت اجتماعی جامعه ترکیه نمایان خواهد شد. زمانی که از دور به تحولات سیاسی ترکیه مینگریم، شاید اینگونه به نظر برسد که مسئله ترکیه صِرفا یک مسئله سیاسی است، اما هرچقدر فاصله خود با تحولات را کمتر و کمتر کنیم، متوجه خواهیم شد که مسئله اصلی در ترکیه مسئله هویت است.
برای درک بهتر این موضوع تنها کافی است به یکی از خیابانهای ترکیه بروید و خود را به نزدیکترین قهوهخانهای که جوانان در آنجا حضور دارند، برسانید. شما در آنجا بافت اجتماعی عجیب و غریب ترکیه را خواهید دید. همچنین درخواهید یافت که اجزاء تشکیل دهنده جامعه ترکیه با یکدیگر همگن نیستند. اقشار مختلف جامعه ترکیه در همه چیز سختگیری میکنند. به عنوان مثال، مردم ترکیه دوست دارند اگر قرار است کاری را انجام دهند، آن را به بهترین شکل ممکن به انجام برسانند. ازهمینروی، آنها را یا در اوج تدیّن و دینداری مییابید و یا نه بالاترین نقطه آزادیِ بیضابطه. بخش بسیار کوچکی از جامعه ترکیه در حدّ وسط دو نقطه مذکور قرار میگیرند که البته باید گفت صدایی از آنها شنیده نمیشود و ظهور و بروز برجستهای در جامعه ندارند.
افزون بر آنچه که گفته شد، زمانی که شما میخواهید جایگاه ترکیه را بر روی نقشه مشخص کنید دچار سرگردانی میشوید، زیرا روزی برای ترکیه اینگونه مقدّر شد که از لحاظ جغرافیایی به دو بخش مساوی تقسیم گردد؛ بخشی در آسیا و بخش دیگر در اروپا. هنگامی که جوانان ترکیهای میپرسند که خود را کجا باید پیدا کنند، بیشتر احساس سرگردانی میکنند. برخی از آنها در جستجوی هویتشان به غرب میروند و برخی دیگر عازم شرق میشوند. این نبرد [نبرد بر سَر هویت] از همان لحظهای آغاز شد که «مصطفی کمال آتاتورک» چهره ترکیه را تغییر داد. او با تغییر خطر تُرکی از عربی به لاتین که در ادبیات سیاسی ترکیه از آن به عنوان «انقلاب حروف» یاد میشود، به جهانیان این پیام را مخابره کرد که ترکیه چهره دیگری دارد. در حقیقت باید گفت که آتاتورک تصمیم گرفت ترکیه را به یک کشور سکولار تبدیل کند. از همان روز که این تصمیمات اتخاذ شد، جوان ترکیهای خود را در نبرد بر سَر هویت خود دید. ازهمینروی، برخی از جوانان ترکیه خواهان روابط و مناسبات گسترده با آمریکا و اروپا هستند و برخی دیگر چین و روسیه را ترجیح میدهند. همچنین برخی از جوانان موسیقیهای «ایزل» و «زحل» را ترجیح میدهند و برخی دیگر همچنان به موسیقیهای «ابراهیم تاتلیس» و «سزن آکسو» علاقهمندند.
ترکیه شبیه سریالهایش در پلتفرم آمریکایی «نتفلیکس» است یا شبکههای داخلی؟
سؤالی که در اینجا مطرح میشود، این است که ترکیه دقیقا شبیه کدام دسته از فیلمها و سریالهای خود است؟ آیا شبیه فیلمهایی است که بدون هیچگونه نظارتی از سوی سازمان رادیو و تلویزیون از طریق پلتفرم آمریکایی نتفلیکس پخش میشوند و یا به فیلم و سریالهایی که از شبکههای داخلیِ زیرمجموعه سازمان یادشده پخش میگردند، شباهت دارد؟ در اینجا لازم است به این مسئله نیز اشاره کنیم که شمار قابل توجهی از بازیگران ترکیهای در جستجوی «آزادی گمشده» به ایفای نقش در فیلم و سریالهای نتفلیکس روی آوردهاند. به هرحال، در پاسخ به سؤالِ مطرحشده باید بگویم که شخصا معتقدم جامعه ترکیه آمیختهای از هر دو حالت است.
با تمامی اینها، درست در مقابل فیلم و سریالهای پخشِ داخل، فیلمهایی که از پلتفرم نتفلیکس پخش میشوند، ترکیه را یک جامعه سکولار نشان میدهند که البته چنین چیزی از واقعیتهای این کشور به دور است. وضعیت فیلمهای ترکیهای که از نتفلیکس پخش میشوند، به گونهای است که به نظر میرسد نویسندگان آنها قصد دارند جامعه ترکیه را به سمت و سویی که خود علاقه دارند، سوق دهند. درست به همین دلیل است که آنها یک تصویر سکولاری از جامعه ترکیه به نمایش میگذارند؛ جامعهای که در آن قُبح فرزندآوری در خارج از چارچوب ازدواج ریخته میشود و همجنسگرایی به یک پدیده فراگیر تبدیل میشود. آنچه که در این فیلمها به تصویر کشیده میشود، وجود انواع و اقسام آزادیهای خارج از چارچوب و ضابطه در ترکیه است. این تصویر در حالی است که به عنوان مثال، شما در جامعه ترکیه به ندرت میتوانید فرزندآوری در خارج از چارچوب ازدواج را مشاهده کنید.
نکته دیگر این است که در هر دو دسته فیلم و سریالهای ترکیهای که بدان اشاره شد، میبینیم که زنان و دختران محجبه خیلی کم به تصویر کشیده میشوند. این آثار تا حدود زیادی از واقعیت جامعه ترکیه به دور هستند، به ویژه اینکه زنان ترکیه برای برخورداری از حق داشتن حجاب مبارزات بسیاری انجام دادهاند. روزگاری در ترکیه داشتن حجاب ممنوع بود و زنانی که حجاب را برمیگزیدند از تمامی حقوق شهروندی خود محروم میشدند. با این حال، بر اساس پژوهشی که مرکز مطالعاتی «ایپسوس» در سال 2018 انجام داد، نسبت زنان محجبه ترکیه از 50 درصد فراتر میرود. این اتفاق پس از آن رخ داد که حزب عدالت و توسعه زمینه برای فعالیتهای زنان و دختران محجبه در جامعه را فراهم کرد و به آنها اجازه داد تا بدون مواجهه با محدودیت، در حوزههای مختلف آموزشی و حرفهای نقشآفرینی کنند. از همین روی، زنان و دختران محجبه ترکیه به شدت با حزب عدالت و توسعه همسو هستند و احساس میکنند که باید خدمات این حزب را جبران نمایند. به اعتقاد آنها، حزب عدالت و توسعه تلاش فراوانی برای اعطای حق برخورداری از حجاب به زنان ترکیهای انجام داده است. آخرین گام حزب نیز تلاش برای گنجاندن حق حجاب زنان در قانون اساسی ترکیه بوده است.
از سوی دیگر، آن دسته از جوانان ترکیه که خود را حامی آزادی میدانند، احساس میکنند که درگیر نبردی بر سَر هویتشان هستند. این جوانان از اقدامات اردوغان که ترکیه را به یک جامعه مسلمان و محافظهکار تبدیل کرده است، ناراضی هستند. در ماه آوریل سال 2021 بود که دولت ترکیه رسما خروج خود از معاهده جهانی «استانبول» (پیمان منع خشونت علیه زنان) را اعلام کرد. مخالفان این اقدام اعلام کردند که دولت آنکارا با چنین سیاستی، اولین گام را به سمت «اسلامیسازی ترکیه» و دور نگاه داشتن آن از اروپایِ آزاد برداشته است. این واکنشها در نهایت به موضعگیری حزب عدالت و توسعه منجر شد. رهبران این حزب به صورت رسمی و علنی اعلام کردند که معاهده جهانی «استانبول» هیچ سنخیتی با ارزشهای اجتماعی و خانوادگی در ترکیه ندارد و زمینه را برای «عادیسازی همجنسگرایی» فراهم میآورد. جوانان مخالف براین باورند که چنین اقداماتی از سوی دولت، مانع از پیوستن ترکیه به جهانِ پیشرفته و مدرن میشود. آنها امروز به صفوف معارضان پیوستهاند و بسیار امیدوارند که بتوانند ترکیه را به مسیر آزادی و سیاست درهای باز برگردانند.
بحرانی که قطعا بر نتایج انتخابات ترکیه تأثیرگذار خواهد بود
به طور کلی، باید گفت که جوانان ترکیه در حال حاضر تنها دو گزینه را در پیشروی خود میبینند؛ گزینه اول ترکیه محافظهکار به رهبری «رجب طیب اردوغان» و گزینه دوم «ترکیه آزاد» به رهبری اپوزیسیونی که اعضای آن از لحاظ عقیدتی، ایدئولوژیک و سیاسی دارای گرایشات مختلفی هستند. پُر واضح است که رأیدهندگان ترکیهای ـ از هر گرایشی ـ در جریان انتخابات آتی، آراء خود را متناسب با خواستهها و تمایلاتشان به صندوق خواهند انداخت. جوانان ترکیه برای تغییر چهره این کشور لحظهشماری میکنند. شمار قابل توجهی از آنها قصد دارند در جریان انتخابات آتی رئیسجمهور «رجب طیب اردوغان» را به زیر بکشند و کرسی قدرت را به حامیان «آتاتورک» واگذار نمایند. درعین حال، نباید فراموش کرد که هوادارانِ ترکیه محافظهکار نیز در کمینِ حامیان کمالیسم هستند. «جشن جنون» تعبیری است که شاید بتوان به وسیله آن انتخابات پیشروی ترکیه را توصیف کرد؛ انتخاباتی که انتظار میرود قطبنمای این کشور را به طور کلی تغییر دهد. بدون شک، انتخابات آتی در ترکیه چهره این کشور را تا پنج سال آینده تغییر خواهد داد.
