اسب چموش صلح در افغانستان
علیرضا صالحی
زمانی که در ۱۱ سپتامبر سال ۲۰۰۱ برجهای تجارت جهانی فرو ریخت و در پی آن نزدیک به سه‌هزار نفر کشته شدند، دولت آمریکا تصمیم گرفت برای ریشه‌کنی القاعده به افغانستان حمله کند. درنتیجه این حمله طالبان که از سال ۱۹۹۶ به نام امارت اسلامی افغانستان حکومت می‌کرد، سقوط کرد. نیروهای نظامی آمریکایی همراه با نیروهای ناتو در مناطق مختلفی از افغانستان حضور یافتند. در مراحل اولیه ۱۰۰۰ نفر و تا سال ۲۰۰۳ حدود ۱۰ هزار نفر پیاده نظام وارد افغانستان شدند. بوش که رئیس جمهور وقت آمریکا بود، تا سال ۲۰۰۸، نیروهای خود را به ۵۰ هزار نفر رساند. وقتی اوباما رئیس جمهور کشور شد نیروهای نظامی آمریکا را تا سال ۲۰۱۰ به ۱۰۰ هزار نفر رسید، در حالیکه تعداد کل نیروهای خارجی حاضر در افغانستان، ۱۵۰ هزار نفر بودند.
بعد از گذشت چند سال و با افزایش تلفات نیروهای خارجی و کشتار غیرنظامیان، اوباما تصمیم به خروج از افغانستان گرفت و طی سه سال ۳۴هزار نیروی خود را از کشور خارج کرد. در سال ۲۰۱۴ ناتو نیز اعلام کرد که ماموریت جنگی در افغانستان ندارد. اما به آموزش نظامی نیروهای ارتش افغانستان ادامه خواهد داد. تا سال ۲۰۱۷ نیروهای آمریکایی به ۸۴۰۰ نفر تقلیل یافتند. مقارن با سالهای خروج نظامیان ائتلاف به رهبری آمریکا، شاهد افزایش تلفات غیرنظامی بودیم. زمانی که ترامپ ریاست کاخ سفید را بر عهده گرفت، ۳هزار نیروی جدید به افغانستان اعزام کرد. همزمان، حملات هوایی نیروهای آمریکایی نیز افزایش یافت. طبق گزارش مرکز فرماندهی عملیاتهای هوایی ارتش آمریکا، سال ۲۰۱۷ رکورد استفاده از موشک در افغانستان شکسته شد. در این سال نیروی هوایی ایالات متحده ۷.۴۳۲ بمب را مورد استفاده قرار داده است. همچنین از سال ۲۰۰۹ به بعد قریب به ۱۰۰هزار غیرنظامی در افغانستان کشته شده است.
طالبان با بازیابی شبکه‌های انسانی و مالی خود توانست از سال ۲۰۰۷ مناطق تحت حکومت خود را افزایش بدهد. پس از آن قدرت طالبان رو به فزونی گرفت. در حال حاضر تقریبا نیمی از سرزمین افغانستان تحت فرماندهی نیروهای طالبان است که این مسئله باعث شده است تا آمریکا تلاشهای زیادی برای مذاکره با طالبان داشته باشد.
حامد کرزی چند سال پس از آغاز ریاست جمهوری خود تلاش داشت تا بتواند با گروه طالبان از طریق مذاکره به صلح برسد، اما نتوانست. پس از آن نیز تلاشهای زیادی در این زمینه انجام شد اما هیچکدام به ثمر ننشسته است. مذاکراتی که امروزه به نام مذاکرات صلح از آن یاد می‌شود، اکتبر سال ۲۰۱۸ در دوحه آغاز شد و ۸ مرحله ادامه پیدا کرد. زلمی خلیل زاد نماینده ویژه آمریکا در افغانستان از یک طرف و ملا برادر و شیرآقا استانکزی مسئول سیاسی دفتر طالبان از طرف دیگر طی چندمرحله مذاکره به توافقاتی رسیدند.
مذاکرات صلح چگونه پیش‌رفته است؟
شرط اصلی طرف آمریکایی صلح فراگیر بود در حالی که طالبان بر خروج کامل نیروهای خارجی تاکید داشت.
در جولای سال ۲۰۱۹ بسیاری از سیاسیون و فعالان اجتماعی در دوحه قطر با سران طالبان دیدار و گفتگو کردند. همچنین دو دیدار دیگر در مسکو میان سران افغانی برگزار شد.
در ۲۲ فوریه ۲۰۲۰ بین دو طرف مقرر شد تا به مدت یک هفته خشونت های خود را کاهش دهند. در نتیجه آن امیدها به تسریع روند صلح افزایش یافت. پس از آن در ۲۹ فوریه توافقنامه دوطرفه ای در دوحه بین نمایندگان آمریکا و طالبان امضا شد. آمریکا و ناتو نیز اعلام کردند که طی ۱۴ ماه از این کشور خارج میشوند.
۲۹ فوریه سال ۲۰۲۰ بعد از ۱۸ سال جنگ توافقنامه ای میان آمریکا و طالبان امضا شد که ۵ بخش اصلی دارد:
- توقف حملات علیه آمریکا: طالبان ضمانت داده است تا هیچ گروه یا فردی در خاک این کشور علیه امنیت ایالات متحده و متحدانش فعالیت نکند. از جمله این گروهها به نام القاعده و داعش اشاره شده است. القاعده نیز از این توافقنامه به خوبی یاد کرده است.
تا به حال این بند از توافقنامه به صورت کامل اجرا شده است. طبق ادعای وزیر دفاع آمریکا مارک اسپر بعد از توافقنامه هیچ حمله‌ای علیه نیروهای ائتلاف به رهبری آمریکا صورت نگرفته است. در ۱۲ ماه قبل از توافقنامه طالبان ۱۰۰ حمله به مواضع ائتلاف به رهبری آمریکا داشته است. پس از توافقنامه هیچ حمله‌ای از سوی طالبان علیه مواضع ائتلاف گزارش نشده است.
- خروج نیروهای خارجی: آمریکا توافق کرده است که تمام نیروهای خود را از خاک افغانستان خارج کند. در توافقنامه تصریح شده است که طی ۱۳۵ روز پس از موافقت نامه تعداد نیروهای آمریکایی از ۱۳.۰۰۰ به ۸۶۰۰ نفر برسد. بقیه نیروها نیز تا فرودین ۱۴۰۰ خارج شوند.
اسفند ۹۸، آغاز خروج نیروهای ائتلاف از افغانستان بوده است. تا پایان فروردین ۹۹، تعداد نیروهای خارجی به نزدیک ۱۰ هزار نفر رسید. این روند نشانه خوبی است از اینکه تا زمان مقرر شده، یعنی تیرماه ۹۹، نیروها به ۸۶۰۰ نفر خواهد رسید. از طرف دیگر شیوع بیماری کرونا باعث شده آمریکا تلاش بیشتری برای خروج نیروهایش داشته باشد. در روزهای اخیر نیز، ترامپ طی یک توییت اعلام کرده است که تصمیم قطعی بر خروج نیروهایش از افغانستان را دارد.
- آزادی زندانیان: همچنین توافق شد، برای زمینه سازی گفتگوهای بین‌الافغانی ۵۰۰۰ هزار زندانی طالب در بند دولت و ۱۰۰۰ سرباز دولتی در بند طالبان تا مارس ۲۰۲۰ آزاد شوند.
یکی از برگ برنده‌های دولت و مخالفان طالبان در مذاکرات بین‌الافغانی، نیروهای طالبان در بند دولت بود که طبق توافقنامه با آمریکا باید آزاد شوند. در تاریخ ۱۱ مارس، اشرف غنی حکمی صادر کرد که طی آن ۱۵۰۰ طالب طی ۱۰۰ روز آزاد خواهند شد. لذا دولت طی یک ماه پس از آن ۱۰۰۰ زندانی را آزاد کرد. طالبان نیز ۲۶۰ اسیر خود را آزاد کرد.
در روزهای اخیر و پس از اعلام آتش بس سه روزه در ایام عید فطر، اشرف غنی نیز طی حکمی دستور آزادی ۲۰۰۰ زندانی دیگر را صادر کرد.
- گفتگوهای بین الافغانی: گفتگو میان سران سیاسی افغانستان با مردان طالبان بنا بود تا ۱۰ مارس برگزار شود اما بواسطه تاخیر در آزادی زندانیان گفتگوها آغاز نشده است. علت دیگر تاخیر در مذاکرات صلح بین‌الافغانی، نزاع دو رئیس‌جمهور خودخوانده بود که طی مذاکرات چندگانه، میانشان موافقت شد تا شورای مصالحه ملی به رهبری عبدالله عبدالله وظیفه مذاکره با گروه طالبان را برعهده بگیرد. در حال حاضر نیز عبدالله عبدالله آمادگی کامل خود را برای مذاکره با طالبان اعلام کرده است. اما شکل‌گیری این گفتگوها منوط به سرنوشت آزادی زندانیان است.
- کاهش خشونت: همه طرفها متعهد هستند تا خشونتهای خود را تا ۸۰ درصد کاهش بدهند. به طور کلی می‌توان گفت که بعد از امضای توافقنامه خشونتها کاهش یافت اما دوباره افزایش پیدا کرد. در حالت طبیعی میزان خشونت ها در فصل زمستان کاهش می‌یابد و با آغاز گرما در فصل بهار دوباره شدت می‌گیرد. اما طبق ارزیابی‌های به عمل آمده میزان خشونت از ۱ مارس تا ۱۰ مه ۲۰۲۰ حدود ۱۵درصد کاهش داشته است. یکی از علل اصلی کاهش خشونتها، نبود حمله‌های تهاجمی از طرف نیروهای ناتو و ائتلاف به طالبان است. البته موارد دفاعی وجود داشته است اما حمله مستقلی پس از توافقنامه صورت نگرفته است.
یکی از علل دیگر کاهش خشونتها، این است که از ۱۲ مه، دولت افغانستان به دستور اشرف غنی حالت دفاعی به خود گرفت. این دستور میزان حملات مستقل دولت به مواضع طالبان را به میزان ۷۰درصد نسبت به زمان مشابه سال گذشته کاهش داده است.
اما در ادامه حملات طالبان افزایش پیدا کرد به گونه‌ای که نسبت به زمان مشابه در سال ۲۰۱۹، افزایش هفتاد درصدی داشته است. اگرچه طالبان مسئولیت حملات مرگبار در زایشگاه کابل و مراسم ترحیم ننگرهار را به عهده نگرفت، اما بعد از این حملات که منجر به کشته‌شدن ۵۵ غیرنظامی شد، اشرف غنی به نیروهای امنیتی دستور داد تا دوباره حالت تهاجمی به خود بگیرند.
هیچ تضمین جدی بر عدم افزایش میزان خشونتها وجود ندارد و هر لحظه ممکن است حملات افزایش چشمگیری داشته باشد. لذا ما با یک تصویر دوگانه از مذاکرات صلح طرف هستیم. بیمها و امیدها هر دو قوت دارند. پس از آتش‌بس سه روزه عید فطر امید مردم زیاد شده است اما به تاخیر افتادن مذاکرات بین‌الافغانی و دست‌اندازی‌های مختلف بر سر آزادی زندانیان دوطرف، نشان‌دهنده این است که دسترسی به صلح همچنان با موانع جدی روبرو است.
منابع:
https://acleddata.com/2020/05/22/the-us-taliban-peace-deal-10-weeks-on/
