اسب چموش صلح در افغانستان

علیرضا صالحی

زمانی که در 11 سپتامبر سال 2001 برجهای تجارت جهانی فرو ریخت و در پی آن نزدیک به سه‌هزار نفر کشته شدند، دولت آمریکا تصمیم گرفت برای ریشه‌کنی القاعده به افغانستان حمله کند. درنتیجه این حمله طالبان که از سال 1996 به نام امارت  اسلامی افغانستان حکومت می‌کرد، سقوط کرد.  نیروهای نظامی آمریکایی همراه با نیروهای ناتو در مناطق مختلفی از افغانستان حضور یافتند. در مراحل اولیه 1000 نفر و تا سال 2003 حدود 10 هزار نفر پیاده نظام وارد افغانستان شدند. بوش که رئیس جمهور وقت آمریکا بود، تا سال 2008، نیروهای خود را به 50 هزار نفر رساند. وقتی اوباما رئیس جمهور کشور شد نیروهای نظامی آمریکا را تا سال 2010 به 100 هزار نفر رسید، در حالیکه تعداد کل نیروهای خارجی حاضر در افغانستان، 150 هزار نفر بودند.

بعد از گذشت چند سال و با افزایش تلفات نیروهای خارجی و کشتار غیرنظامیان، اوباما تصمیم به خروج از افغانستان گرفت و طی سه سال 34هزار نیروی خود را از کشور خارج کرد. در  سال 2014 ناتو نیز اعلام کرد که ماموریت جنگی در افغانستان ندارد. اما به آموزش نظامی نیروهای ارتش افغانستان ادامه خواهد داد. تا سال 2017 نیروهای آمریکایی به 8400 نفر تقلیل یافتند. مقارن با سالهای خروج نظامیان ائتلاف به رهبری آمریکا، شاهد افزایش تلفات غیرنظامی بودیم. زمانی که ترامپ ریاست کاخ سفید را بر عهده گرفت، 3هزار نیروی جدید به افغانستان اعزام کرد. همزمان، حملات هوایی نیروهای آمریکایی نیز افزایش یافت. طبق گزارش مرکز فرماندهی عملیاتهای هوایی ارتش آمریکا، سال 2017 رکورد استفاده از موشک در افغانستان شکسته شد. در این سال نیروی هوایی ایالات متحده 7.432 بمب را مورد استفاده قرار داده است. همچنین از سال 2009 به بعد قریب به 100هزار غیرنظامی در افغانستان کشته شده است.

طالبان با بازیابی شبکه‌های انسانی و مالی خود توانست از سال 2007 مناطق تحت حکومت خود را افزایش بدهد. پس از آن قدرت طالبان رو به فزونی گرفت. در حال حاضر تقریبا نیمی از سرزمین افغانستان تحت فرماندهی نیروهای طالبان است که این مسئله باعث شده است تا آمریکا تلاشهای زیادی برای مذاکره با طالبان داشته باشد.

حامد کرزی چند سال پس از آغاز ریاست جمهوری خود تلاش داشت تا بتواند با گروه طالبان از طریق مذاکره به صلح برسد، اما نتوانست. پس از آن نیز تلاشهای زیادی در این زمینه انجام شد اما هیچکدام به ثمر ننشسته است. مذاکراتی که امروزه به نام مذاکرات صلح از آن یاد می‌شود، اکتبر سال 2018 در دوحه آغاز شد و 8 مرحله ادامه پیدا کرد. زلمی خلیل زاد نماینده ویژه آمریکا در افغانستان از یک طرف و ملا برادر و شیرآقا استانکزی مسئول سیاسی دفتر طالبان از طرف دیگر طی چندمرحله مذاکره به توافقاتی رسیدند.

مذاکرات صلح چگونه پیش‌رفته است؟

شرط اصلی طرف آمریکایی صلح فراگیر بود در حالی که طالبان بر خروج کامل نیروهای خارجی تاکید داشت.

در جولای سال 2019 بسیاری از سیاسیون و فعالان اجتماعی در دوحه قطر با سران طالبان دیدار و گفتگو کردند. همچنین دو دیدار دیگر در مسکو میان سران افغانی برگزار شد.

در 22 فوریه 2020 بین دو طرف مقرر شد تا به مدت یک هفته خشونت های خود را کاهش دهند. در نتیجه آن امیدها به تسریع روند صلح افزایش یافت. پس از آن در 29 فوریه توافقنامه دوطرفه ای در دوحه بین نمایندگان آمریکا و طالبان امضا شد. آمریکا و ناتو نیز اعلام کردند که طی 14 ماه از این کشور خارج می‎‌شوند.

29 فوریه سال 2020 بعد از 18 سال جنگ توافقنامه ای میان آمریکا و طالبان امضا شد که 5 بخش اصلی دارد:

1. توقف حملات علیه آمریکا: طالبان ضمانت داده است تا هیچ گروه یا فردی در خاک این کشور علیه امنیت ایالات متحده و متحدانش فعالیت نکند. از جمله این گروهها به نام القاعده و داعش اشاره شده است. القاعده نیز از این توافقنامه به خوبی یاد کرده است.

تا به حال این بند از توافقنامه به صورت کامل اجرا شده است. طبق ادعای وزیر دفاع آمریکا مارک اسپر بعد از توافقنامه هیچ حمله‌ای علیه نیروهای ائتلاف به رهبری آمریکا صورت نگرفته است. در 12 ماه قبل از توافقنامه طالبان 100 حمله به مواضع ائتلاف به رهبری آمریکا داشته است. پس از توافقنامه هیچ حمله‌ای از سوی طالبان علیه مواضع ائتلاف گزارش نشده است.

2. خروج نیروهای خارجی: آمریکا توافق کرده است که تمام نیروهای خود را از خاک افغانستان خارج کند.  در توافقنامه تصریح شده است که طی 135 روز پس از موافقت نامه تعداد نیروهای آمریکایی از 13.000 به 8600 نفر برسد. بقیه نیروها نیز تا فرودین 1400 خارج شوند.

اسفند 98، آغاز خروج نیروهای ائتلاف از افغانستان بوده است. تا پایان فروردین 99، تعداد نیروهای خارجی به نزدیک 10 هزار نفر رسید. این روند نشانه‌ خوبی است از اینکه تا زمان مقرر شده، یعنی تیرماه 99، نیروها به 8600 نفر خواهد رسید. از طرف دیگر شیوع بیماری کرونا باعث شده آمریکا تلاش بیشتری برای خروج نیروهایش داشته باشد. در روزهای اخیر نیز، ترامپ طی یک توییت اعلام کرده است که تصمیم قطعی بر خروج نیروهایش از افغانستان را دارد.

3. آزادی زندانیان: همچنین توافق شد، برای زمینه سازی گفتگوهای بین‌الافغانی 5000 هزار زندانی طالب در بند دولت و 1000 سرباز دولتی در بند طالبان تا مارس 2020 آزاد شوند.

یکی از برگ برنده‌های دولت و مخالفان طالبان در مذاکرات بین‌الافغانی، نیروهای طالبان در بند دولت بود که طبق توافقنامه با آمریکا باید آزاد شوند. در تاریخ 11 مارس، اشرف غنی حکمی صادر کرد که طی آن 1500 طالب طی 100 روز آزاد خواهند شد. لذا دولت طی یک ماه پس از آن 1000 زندانی را آزاد کرد. طالبان نیز 260 اسیر خود را آزاد کرد.

در روزهای اخیر و پس از اعلام آتش بس سه روزه در ایام عید فطر، اشرف غنی نیز طی حکمی دستور آزادی 2000 زندانی دیگر را صادر کرد.

4. گفتگوهای بین الافغانی: گفتگو میان سران سیاسی افغانستان با مردان طالبان بنا بود تا 10 مارس برگزار شود اما بواسطه تاخیر در آزادی زندانیان گفتگوها آغاز نشده است. علت دیگر تاخیر در مذاکرات صلح بین‌الافغانی، نزاع دو رئیس‌جمهور خودخوانده بود که طی مذاکرات چندگانه، میانشان موافقت شد تا شورای مصالحه ملی به رهبری عبدالله عبدالله وظیفه مذاکره با گروه طالبان را برعهده بگیرد. در حال حاضر نیز عبدالله عبدالله آمادگی کامل خود را برای مذاکره با طالبان اعلام کرده است. اما شکل‌گیری این گفتگوها منوط به سرنوشت آزادی زندانیان است.
5. کاهش خشونت: همه طرفها متعهد هستند تا خشونتهای خود را تا 80 درصد کاهش بدهند. به طور کلی می‌توان گفت که بعد از امضای توافقنامه خشونت‌ها کاهش یافت اما دوباره افزایش پیدا کرد. در حالت طبیعی میزان خشونت ها در فصل زمستان کاهش می‌یابد و با آغاز گرما در فصل بهار دوباره شدت می‌گیرد. اما طبق ارزیابی‌های به عمل آمده میزان خشونت از 1 مارس تا 10 مه 2020 حدود 15درصد کاهش داشته است. یکی از علل اصلی کاهش خشونت‌ها، نبود حمله‌های تهاجمی از طرف نیروهای ناتو و ائتلاف به طالبان است. البته موارد دفاعی وجود داشته است اما حمله مستقلی پس از توافقنامه صورت نگرفته است.

یکی از علل دیگر کاهش خشونتها، این است که از 12 مه، دولت افغانستان به دستور اشرف غنی حالت دفاعی به خود گرفت. این دستور میزان حملات مستقل دولت به مواضع طالبان را به میزان 70درصد نسبت به زمان مشابه سال گذشته کاهش داده ‌است.

اما در ادامه حملات طالبان افزایش پیدا کرد به گونه‌ای که نسبت به زمان مشابه در سال 2019، افزایش هفتاد درصدی داشته است. اگرچه طالبان مسئولیت حملات مرگبار در زایشگاه کابل و مراسم ترحیم ننگرهار را به عهده نگرفت، اما بعد از این حملات که منجر به کشته‌شدن 55 غیرنظامی شد، اشرف غنی به نیروهای امنیتی دستور داد تا دوباره حالت تهاجمی به خود بگیرند.

هیچ تضمین جدی بر عدم افزایش میزان خشونتها وجود ندارد و هر لحظه ممکن است حملات افزایش چشمگیری داشته باشد. لذا ما با یک تصویر دوگانه از مذاکرات صلح طرف هستیم. بیمها و امیدها هر دو قوت دارند. پس از آتش‌بس سه روزه عید فطر امید مردم زیاد شده است اما به تاخیر افتادن مذاکرات بین‌الافغانی و دست‌اندازی‌های مختلف بر سر آزادی زندانیان دوطرف، نشان‌دهنده این است که دسترسی به صلح همچنان با موانع جدی روبرو است.

منابع:

https://www.aljazeera.com/indepth/interactive/2020/02/war-afghanistan-2001-invasion-2020-taliban-deal-200229142658305.html

https://acleddata.com/2020/05/22/the-us-taliban-peace-deal-10-weeks-on/