جامعه شناسی کشورهای اسلامی

تحلیل آماری استفاده از شبکه‌های اجتماعی در خاورمیانه؛ پیشتازی شبکه‌های اجتماعی در جهت‌دهی به افکار عمومی

رضا جهانبازی

این پژوهش توسط «دامیان رادکلیف و هدیل أبوحمید» و با مشارکت آکادمی رسانه‌های نوین امارات1 تهیه و در ماه فوریه 2021  منتشر شده است. هدف از انجام آن، بیان آخرین تحولات شبکه‌های اجتماعی در خاورمیانه و شمال آفریقا (منطقه منا) بوده است و در این یادداشت به بیان مهم‌ترین نکات این گزارش می‌پردازیم.

نوشتار حاضر، شامل بخش‌های زیر است:

  • وضعیت شبکه‌های اجتماعی در منطقه مِنا (خاورمیانه و شمال آفریقا) در سال 2020
  • بررسی شبکه‌های اجتماعی مختلف (فیس‌بوک، واتساپ، یوتیوب، اسنپ‌چت، اینستاگرام، تیک‌تاک و توییتر)
  • مهم‌ترین هشتگ‌های مورد استفاده کاربران در سال 2020

در ابتدای این گزارش به این نکته اشاره می‌شود که خاورمیانه از گسترش ویروس کرونا در جهان مستثنی نبوده و کرونا باعث تغییر عادت‌های ما در استفاده از شبکه‌های اجتماعی شده است؛ افزایش نسبت استفاده از شبکه‌های اجتماعی در ابتدای همه‌گیری آن، مؤید این سخن است. البته شبکه‌های اجتماعی در کنار دولت‌ها توانستند در انتشار پیامهای بهداشتی و مقابله با محتوای گمراه‌کننده در این زمینه، کمک شایانی کنند.

علاوه بر این، در سال 2020 شاهد افزایش محتوای تولید شده و همچنین حضور بازیگران سنتی رسانه در پلتفرم‌های مختلف شبکه‌‎های اجتماعی بوده که نشانگر افزایش محبوبیت آنهاست.

وضعیت شبکه‌های اجتماعی در منطقه مِنا (خاورمیانه و شمال آفریقا) در سال 2020

آمارها نشان می‌دهد که استفاده از اینترنت نسبت به سال گذشته افزایش یافته است. طبق سایت «البوابه العربیه للتنمیه»، در سال 2018، نسبت کاربران اینترنت در کشورهای عربی، در مقایسه با سال 2010، بیش از دو برابر بوده است.2

براساس پژوهشی که مرکز «GlobalWebIndex» انجام داده است، کاربران شبکه‌های اجتماعی در خاورمیانه، به طور میانگین، دارای 8.3 حساب در این شبکه‌ها هستند. این آمار در امارات، 10.5 حساب برای یک شخص ثبت شده است. در تصویر 1 این آمار را در سطح جهانی بیان شده است.3

تصویر 1

از سال 2014 تا الآن، میزان استفاده از شبکه‌های اجتماعی در تلفن‌های همراه در کشورهای عربی، 44% افزایش یافته است.4

سرعت اینترنت در خاورمیانه، از بالاترین مقادیر آن در سطح جهان است. سه کشور از شورای همکاری خلیج فارس یعنی امارات، قطر و عربستان سعودی در بین 10 کشور برتر جهان در این زمینه قرار دارند. همانطور که در تصویر 2 مشاهده می‌کنید، سرعت دانلود در امارات به عنوان اولین کشور بیش از 170 مگابایت بر ثانیه می‌باشد.5

تصویر 2

کاربران شبکه‌های اجتماعی در منطقه مِنا (خاورمیانه و شمال آفریقا)، به طور میانگین 3.5 ساعت در روز از این رسانه‌‎ها استفاده می‌کنند. در تصویر شماره 3، در سمت راست میانگین استفاده از شبکه‌های اجتماعی در مناطق مختلف جهان در بازه ماه ژانویه تا مارس میلادی و در سمت چپ، نسبت افزایش استفاده از شبکه‌های اجتماعی به دلیل شیوع ویروس کرونا در ماه می میلادی نشان داده شده است.

تصویر 3

در تصویر میانگین استفاده از شبکه‌های اجتماعی در برخی کشورهای منطقه بیان شده است.6

تصویر 4

کاربران منطقه تمایل دارند از شبکه‌های اجتماعی برای جستجوی برندهای تجاری استفاده کنند که این امر معمولاً بر تصمیمات خرید آنها تأثیر می‌گذارد. تصویر 5، نسبت کاربران 16 تا 64 ساله را نشان می‌دهد که از این رسانه‌ها برای جستجوی برند تجاری استفاده می‌کنند.7

تصویر 5

طبق آمار شبکه‎‌های اجتماعی عربی، در سال 2015، 25% جوانان عرب از این شبکه‌های اجتماعی به عنوان منبعی برای اخبار استفاده می‌کردند؛ درحالیکه این میزان در سال 2020 به 79% رسیده است. تصویر 6، منبع کسب اطلاعات و اخبار را در بین جوانان عرب در سالهای 2015 تا 2020 مقایسه کرده است.8

تصویر 6- روزنامه (سبز)، اینترنت (بنفش)، تلویزیون (زرد) و شبکه‌های اجتماعی (صورتی)

بررسی شبکه‌های اجتماعی:

فیس‌بوک:

مصر، نهمین کشور استفاده کننده از فیس‌بوک در جهان است. 44 میلیون کاربر مصری تا اکتبر سال 2020، در فیس‌بوک فعال بوده‌اند. در لیست 20 کشوری که بیشترین کاربران را در این شبکه اجتماعی دارند، ترکیه به عنوان تنها کشور منطقه خاورمیانه، با 37 میلیون کاربر در رتبه سیزدهم این لیست قرار گرفته است.

استفاده از فیس‌بوک در شمال آفریقا رو به افزایش است؛ در تصویر 7، کشورهایی که بیشترین افزایش کاربران فیس‌بوک را بین سه ماهه سوم و چهارم سال 2020 داشته‌اند، مشاهده می‌کنید.

تصویر 7

واتساپ:

در سال 2014، فیس‌بوک سهام واتساپ را خریداری کرد. تعداد کاربران واتساپ در فوریه 2020 به بیش از 2 میلیارد نفر در جهان رسید. تحقیقات دانشگاهی نشان می‌دهد که نفوذ این شبکه اجتماعی در بین کاربران منطقه، از دیگر پلتفرم‌های موجود، بیشتر است.8

شرکت‌های مختلف به طور فزاینده‌ای از واتساپ برای برقراری ارتباطات کاری استفاده می‌کنند.9

چندین کشور، از این برنامه برای مقابله با مسائل و نگرانی‌های مربوط به ویروس کرونا استفاده می‌کنند. برای مثال اداره بهداشت ابوظبی یک گفتگو به صورت بات خودکار راه اندازی کرده است که پاسخ سوالات رایج شهروندان در مورد این ویروس را می‌دهد.

در تصویر 8، جایگاه واتساپ در کشورهای مصر، عربستان سعودی و امارات متحده عربی را در مقایسه با فیس‌بوک و یوتیوب مشاهده می‌کنید.10

تصویر 8

یوتیوب:

سال 2020، پانزدهمین سال تأسیس یوتیوب بود. از این شبکه اجتماعی، ماهانه 2 میلیارد نفر بازدید کرده و همچنین ویدیوهای آن، روزانه 1 میلیارد ساعت مشاهده می‌شوند!11

نتایج تحقیقات نشان می‌دهد، 70% از کاربران اینترنت در مصر، هر روز از یوتیوب بازدید می‌کنند.

پس از راه اندازی YouTube Premium و YouTube Music در مناطق مختلف خاورمیانه در سال 2019، سرانجام این سرویس به بزرگترین بازار منطقه، یعنی مصر رسید. همه کاربران در مصر به مدت یک ماه در YouTube Music و همچنین YouTube Premium- که محصولی از شرکت یوتیوب است که خالی از تبلیغات بوده و امکان ورود به سیستم بدون اتصال به اینترنت در آن وجود دارد- دریافت کردند. تصویر 9، تبلیغ این خدمات را در مصر نشان می‌دهد.

تصویر 9

در سال آوریل 2020، یوتیوب، 16 کانال مرتبط با ایران را از دسترس خارج کرد. این کانالها محتوایی درباره روابط عربستان سعودی و آمریکا و همچنین وضعیت ویروس کرونا در آمریکا منتشر می‌کرده‌اند.12 پایگاه (Middle East Eye) نیز بیان کرد که سایت گوگل، حساب شبکه‌ی رسانه‌ای مرتبط با جمهوری اسلامی در ولایات متحده آمریکا در این پلتفرم را مسدود کرده است.

اسنپ‌‌چت:

تعداد کاربران فعال اسنپ‌چت در سال 2020، روزانه به 249 میلیون رسید که این آمار 18% نسبت به سال گذشته افزایش پیدا کرده است. کاربران منحصر به فرد اسنپ‌چت در منطقه مِنا، به ماهانه نزدیک به 67 میلیون می‌رسد که نسبت به سال گذشته 38% رشد داشته است. 60% کاربرانی که در این پلتفرم حضور دارند در امارات بین سنین 13 تا 24 و در عربستان سعودی بین سنین 13 تا 34 هستند.

در تصویر 10، کشورهایی که بیشترین استفاده را از این شبکه اجتماعی داشته‌اند و میزان افزایش استفاده از آن، نشان داده شده است.13

تصویر 10

اینستاگرام:

سال 2020، دهمین سال راه‌اندازی این شبکه اجتماعی بوده است. تعداد کاربران فعال اینستاگرام به بیش از یک میلیارد نفر در ماه می‌رسد.

کاربران خاورمیانه از بزرگترین مخاطبان اینستاگرام هستند؛ به‌گونه‌ای که سه کشور منطقه مِنا، جزء بیست کشور اول لیست کشورهایی که بیشترین استفاده از اینستاگرام را دارند، قرار گرفته‌اند. ترکیه در جایگاه ششم (44 میلیون کاربر)، عربستان سعودی در جایگاه شانزدهم (15 میلیون کاربر) و مصر در جایگاه بیستم (14 میلیون کاربر) قرار دارند.

تصویر 11، 20 کشوری را نشان می‌‌دهد که نسبت کاربران اینستاگرام به کل جمعیت آنها، بیشتر بوده است.7

تصویر 11

تیک‌تاک:

یکی از دلایل رشد تیک‌تاک، مناسب‌بودن این بستر برای خلاقیت است. گزارش مرکز «Anavizio Data Solutions» در آگوست 2020 نشان دهنده رشد خارق‌العاده‌ی این شبکه اجتماعی در بین مردم کشورهای شورای همکاری خلیج فارس بوده است. تصویر 12، نمایانگر رشد بالای تیک‌تاک در جهان و منطقه است.14-15

تصویر 12

براساس گزارش بی‌بی‌سی، پنج زن جوان مصری به دلیل نقض ارزش‌های خانوادگی از طریق پست‌های تیک‌تاک و اینستاگرام خود، به دو سال زندان و جریمه نقدی نزدیک به 20 هزار دلار محکوم شدند.16

توییتر:

توییتر در چند سال گذشته، جایگاه ویژه‌ای در بین مردم منطقه پیدا کرده است؛ به‌گونه‌ای که در سال 2020، در بین 20 کشوری که از استفاده بیشتری از توییتر داشته‌اند، 3 کشور از منطقه مِنا، حضور دارند. ترکیه (جایگاه ششم)، عربستان سعودی (جایگاه هشتم) و مصر (جایگاه هجدهم) را در این لیست به خود اختصاص داده‌‌اند.

«الیسا» خواننده زن لبنانی، مؤثرترین شخصیت جهان عرب در توییتر در سال 2020 است؛ او تنها شخصی از منطقه بود که نامش در بین 50 شخصیت مؤثر در توییتر در سال 2020 ذکر شده است.17

آمار بیشترین استفاده از توییتر در بین کشورهای جهان در تصویر 13، نمایش داده شده است.18

تصویر 13

توییتر، 130 حساب کاربری ایرانی را به دلیل ایجاد اخلال در طی مناظرات ریاست جمهوری آمریکا، مسدود کرد.19

همچنین در سال 2020، این شبکه اجتماعی، 5350 حساب سعودی و 2541 حساب مصری افراطی که پیام‌هایی به طرفداری از حکومتشان ارسال می‌کردند، از دسترس خارج ساخت.20

مهم‌ترین هشتگ‌های مورد استفاده کاربران در سال 2020:

1. توافقنامه‌های موسوم به آبراهام (عادی‌سازی روابط با رژیم صهیونیستی):

هشتگ‌های «#میثاق_فلسطین، #التطبیع_خیانه، #خلیجیون_ضد_التطبیع، #مغربیون_ضد_التطبیع» بیشترین هشتگ‌هایی بوده است که در انتقاد به عادی‌سازی روابط کشورهای عربی (امارات، بحرین، مغرب و سودان) با رژیم صهیونیستی به کار گرفته شد.

طبق گزارش روزنامه هآرتص، 90% محتوایی که در موضوع عادی‌سازی روابط کشورهای عربی با رژیم صهیونیستی منتشر شد، محتوایی سلبی و ضد عادی‌سازی بوده است.21

2. انفجار بندر بیروت:

این انفجار در 4 آگوست 2020 اتفاق افتاد که منجر به کشته شدن 200 تن و مجروح شدن صدها نفر شد. خبرگزاری رویترز این انفجار را یکی از بزرگترین انفجارهای غیر هسته‌ای ثبت شده در تاریخ دانست.22

تصاویر انفجار با سرعت بسیار زیادی در شبکه‌های اجتماعی منتشر شد و براساس پایگاه «Meltwater»، در شبکه‌‎های اجتماعی بیش از 600 هزار بار به انفجار لبنان اشاره شد.

هشتگ‌هایی همچون «#صلوا_من-أجل_لبنان، #صلوا_من-أجل_بیروت، #انفجار_بیروت، #لبنان، #بیوتنا_مفتوحه» طی این حادثه در شبکه‌های اجتماعی، مورد استفاده قرار گرفت.

تعداد زیادی از ساکنین لبنان محتوایی با هشتگ «#علقوا_المشانق» را در اعتراض به فساد حکومت در شبکه‌های اجتماعی منتشر کردند.

3. کشته شدن جورج فلوید (Black Lives Matter):

در اعتراض به کشته شدن جورج فلوید در ماه می، محتوایی ضد خشونت علیه سیاه‌پوستان در جهان و منطقه با هشتگ‌هایی همچون «#حیاه_السود_مهمه، #BLM، #BlackLivesMatter»، منتشر شد.

صفحه‌ای در اینستاگرام با عنوان «Black Lives Matter Tunisia» راه اندازی شد و در آن از رفتارهای خشونت‌آمیز علیه سیاه‌پوستان در جهان عرب انتقاد می‌کرد. (تصویر 14)

تصویر 14

منابع:

  1. https://www.newmediaacademy.com
  2. https://www.arabdevelopmentportal.com/datahighlighted/percentage-individuals-total-population-using-internet-arab-region
  3. https://www.globalwebindex.com/reports/social
  4. https://www.gsma.com/mobileeconomy/wp-content/uploads/2020/03/GSMA_MobileEconomy2020_MENA_Eng.pdf
  5. https://www.speedtest.net/insights/blog/icymi-ookla-data-and-analysis-from-november-2020
  6. https://www.globalwebindex.com/reports/social
  7. https://hootsuite.com/resources/digital2020-q4-update
  8. https://blog.whatsapp.com/two-billion-users-connecting-the-world-privately/?lang=en
  9. https://www.cequens.com/story-hub/everything-you-need-to-know-about-whatsapp-business-in-the-middle-east-and-north-africa
  10. https://www.arabyouthsurvey.com/findings.html
  11. https://www.youtube.com/intl/en-GB/about/press
  12. https://blog.google/threat-analysis-group/tag-bulletin-q2-2020
  13. https://www.brandindex.com/ranking/2020-womens
  14. https://share.hsforms.com/1Xw5qNRZlRV6qd_ThnIHCcQ4ltlk
  15. https://blog.globalwebindex.com/trends/2020-consumers-story-so-far
  16. https://www.bbc.com/news/world-middle-east-53733841
  17. https://www.brandwatch.com/blog/react-50-most-influential-people-twitter-2020
  18. https://hootsuite.com/resources/digital2020-q4-update
  19. https://twitter.com/TwitterSafety/status/1311462538056544258?s=20
  20. https://twitter.com/TwitterSafety/status/1245682438174638083?ref_src=twsrc%5Etfw%7Ctwcamp%5Etweetembed%7Ctwterm%5E1245682439969792005%7Ctwgr%5E%7Ctwcon%5Es2_&ref_url=https%3A%2F%2Fwww.middleeasteye.net%2Fnews%2Ftwitter-deletes-thousands-accounts-connected-egypt-saudi-arabia
  21. https://www.haaretz.com/israel-news/.premium-report-90-percent-of-arabic-social-media-chatter-about-israel-gulf-deals-negative-1.9226902
  22. https://www.reuters.com/article/us-lebanon-crisis-blast-victims/months-after-beirut-blast-victims-await-answers-idUSKBN28Y0R6
نمایش بیشتر

نوشته های مشابه

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

دکمه بازگشت به بالا