امکان‌سنجی فعالیت‌های قرآنی در سوریه؛ اهل‌سنت سوریه سرآمد انس با قرآن در جهان عرب
سومین نشست از سلسله‌نشست‌های «برادران قرآنی؛ بررسی فعالیت‌های قرآنی در جهان اسلام و زمینه‌های همکاری» با محوریت سوریه، در مرکز تخصصی حوزهٔ علمیهٔ مشکات برگزار گشت. در این نشست که به همت دارالقرآن کریم و پایگاه شعوبا تشکیل شد، حجت‌الاسلام علیرضا فرشچی گزارشی از جایگاه قرآن کریم و وضعیت فعالیت‌های قرآنی در سوریه و امکان مشارکت جمهوری اسلامی در این زمینه ارائه نمود. همچنین حجت‌الاسلام جواد امین از روحانیان سوری، به تکمیل و ارزیابی گزارش یادشده پرداخت و زاویه‌های دیگری از قرآن نزد ملت سوریه را بیان کرد.
سوریۀ بحران‌زده اما مذهبی
حجت‌الاسلام فرشچی در آغاز، وضعیت کنونی فرهنگی-اجتماعی سوریه را تشریح نمود:
سه‌پارگی کشور سوریه (دو سوم در دست دولت با جمعیت ۹ تا ۱۳ میلیون، یک چهارم در اشغال کردها و تروریست‌های آمریکایی با جمعیت ۳ میلیون، یک دهم در اشغال معارضان متحد ترکیه با جمعیت ۴ میلیون که نیمیشان معارضان جمع‌شده از سراسر کشور اند) و آوارگی (میلیون‌ها تن آوارهٔ خارجی و داخلی) و فقر شدید و سیاه‌نمایی صورت‌گرفته از حکومت اقلیت علوی، روحیهٔ ملی را بسیار ضعیف ساخته و امر فرهنگی دشوار گردیده.
فرقه‌زدگی نیز موجب می‌شود که نتوان نسخهٔ واحدی داشت؛ از میان جمعیت، ۹۰٪ مسلمانان که قرآن برایشان معنی دارد، هر یک جهت‌گیری خاص خود را نسبت به امر مذهبی و ایران و مقاومت دارند: اهل‌سنت عرب، اقلیت بزرگ کردها و علویان، اقلیت کوچک دروزیان و اسماعیلیان و شیعیان امامی با تنها ۲۰۰ هزار جمعیت. همان گونه که علویان با شیعیان امامی تفاوت بسیار دارند، در درون اهل‌سنت نیز چنددستگی قومی هست؛ مثلاً قبیلهٔ بقاره با نزدیک به ۱ میلیون جمعیت در سوریه رابطهٔ خوب و نزدیکی با مقاومت دارد در حالی که برخی از گروه‌های سنی دشمنی سرسختانه‌ای با آن دارند.
با وجود نابسامانی سرزمینی و قومی، مردم سوریه عمیقاً با قرآن کریم مأنوس اند. همهٔ ما قرآنی را که خطاط مشهور سوری نوشته خوانده‌ایم: عثمان طاها. در ایام سال، از مغازه‌های شهر حما به جای موسیقی، صدای قرآن پخش می‌شود، عبارت‌ها و جمله‌های قرآنی زبانزد سخن گفتن عامیانهٔ مردم است. بیخود نیست که زندگی روزمرّه چنین است؛ چه پیشینهٔ قرآنی سوریه به زمان عثمان خلیفهٔ سوم برمی‌گردد؛ هنگامی که او از میان پنج نسخهٔ اصلی قرآن که تدوین کرده‌بود، تنها دو نسخه به بیرون حجاز فرستاد: یکی برای عراق و دیگری برای شام. این فرهنگ قرآنی ادامه یافته. به ادعای وزیر اوقاف، به رغم آسیب‌هایی که جنگ رقم زده، هنوز سوریه در جایگاه نخست جهان اسلام در حفظ قرآن قرار دارد. تفسیرهای کتبی و شفاهی بسیاری در دهه‌های اخیر در این کشور تولید شده.
همه چیز در یکجا: وزارت اوقاف!
فرشچی در ادامه به سیاست دولت سوریه دربارهٔ قرآن کریم اشاره کرد.
با وجودی که در ادلب اشغالی و ترکیه، ساختارهای خرد بسیاری برای برنامه‌های قرآنی برقرار است، دولت سوریه تمام فعالیت‌های مذهبی را نزد وزارت اوقاف متمرکز ساخته و شخص «محمد عبدالستار سید» وزیر اوقاف که خود چهره‌ای قرآنی و صاحب تفسیر است، سال‌هاست در رأس آن جای دارد. هر چیز مرتبط با قرآن، مسجد و پیش‌نمازان، فعالیت‌های فرهنگی، دانشگاه‌های دینی و آموزش مذهبی، خیریه، همه دست سید بود و این اواخر صادر کردن فتوا؛ وی گذشته با حسون مفتی اعظم اختلاف داشت و موفق شد حکومت را خرسند به برکناری وی سازد و بدینسان بشار اسد با لغو منصب مفتی اعظم و واگذاری آن به شورایی ذیل وزارت اوقاف، تنها نهاد مذهبی جدا از اوقاف را حذف کرد. اگر مفتیان سرشناس محلی نیز بخواهند با سازوکار موردتأیید وزارت اوقاف به مخالفت برخیزند، تحت فشار قرار گرفته به حاشیه خواهند رفت.
آقای سید که اکنون مرد اول امر مذهبی در سوریه است، حتی در صدد برآمده تا تفسیر قرآن را پایش کند. «تفسیر جامع نوین قرآن کریم» (التفسیر العصری الجامع) با آموزه‌های او در حال تدوین است؛ تفسیری مناسب برای مبنا قرار گرفتن از بهر آموزش دانشجویان دینی. شعار بارز این جریان تفسیری، مخالفت با تندروی و برداشت‌های افراطی از قرآن کریم است.
شاید این تازگی داشته‌باشد؛ لیکن چاپ و نشر و اعطای مدرک حفظ و قرائت از پیشتر بر عهدهٔ «کارگروه عالی قرآن کریم (اللجنه العلیا لشؤون القرآن الکریم) وزارت اوقاف بوده و این کارگروه همتای دارالقرآن الکریم سازمان تبلیغات اسلامی در ایران است. به طور خاص تأیید حفظ و قرائت نه با آزمون کتبی، در قالبی سنتی که نسل به نسل برقرار بوده استمرار می‌یابد. این حلقه‌ها را استادانی تشکیل می‌دهند که دست به دست از استادان خود شایستهٔ «گواهی‌دهندگی» (مُجیز: اجازه‌دهنده) شناخته شده‌اند؛ دانش‌آموختگان ظرف سه سال قرآن را از آغاز تا پایان می‌خوانند و در صورت کامیابی، گواهی حفظ یا قرائت طبق قرائت‌های ده‌گانه را دریافت می‌کنند و «گواهی‌دار» (مُجاز: اجازه‌یافته) می‌شوند و اگر از قوت بالایی برخوردار باشند می‌توانند پروانهٔ اعطای گواهی هم بگیرند. قرآن‌آموزان در «مؤسسه‌های حفظ و تفسیر قرآن [حافظ] اسد» (معاهد الأسد لتحفیظ القرآن الکریم وتفسیره) پیش استادان گواهی‌دهنده خواندن قرآن را یاد می‌گیرند یا از بر می‌کنند.
اهل‌سنت سوریه، سرآمدان جهان عرب
حجت‌الاسلام شیخ جواد امین با صحه گذاشتن بر سخنان حجت‌الاسلام فرشچی، اشارهٔ بیشتری به عمق قرآنی و حتی فرهنگی سوریه در جهان عرب نمود. وی با یادآوری خاطره‌هایی از کودکی و جوانی خویش، عالمان سوریه را سرآمدان زبان عربی و آموزش قرآن تا همین دهه‌های اخیر دانست.
برای کشورهای مسلمان حتی ترکیه و کشورهای استقلال‌یافته از شوروی، آموختن عربی در دمشق افتخار بود و از این کشور شخصیت‌های برجسته‌ای راهی کشورهای منطقهٔ عربی از جمله خلیج فارس شدند. سوریه و الجزایر دو قطب در زمینه قرآن بوده‌اند.
اهل‌سنت سوریه هم انس چشمگیری با قرآن کریم دارند؛ تا بدانجا که افراد نه چندان پایبند به مذهب هم در جمله‌پردازی روزانهٔ خود و حتی شوخی‌هایشان، تکه‌های قرآنی بسیار به کار می‌برند. یا در جلسه‌های قرآنی که ایران در سوریه برگزار می‌کرد، جز اندکی از شرکت‌کنندگان، همه از میان سنیان بودند.
لزوم کادرسازی از میان شیعیان
متأسفانه شیعیان ضعف جدی در زمینهٔ قرآن دارند. از سویی نهادهای ذیل وزارت اوقاف به شیعیان گواهی نمی‌دهند و ما حتی یک مُجیز شیعه هم نداریم، از سوی دیگر شیعیان توان کافی برای دریافت آن را ندارند. مهمترین کاری که جمهوری اسلامی باید بکند، توانمندسازی و پرورش پایوران (کادر) سوری از میان شیعیان است.
شیخ امین با تعریف کردن خاطره‌ای از شهید شاطری گفت: سال‌ها پیش دیدم خیابان‌ها را با دست خود می‌روبد و می‌گوید دوست دارم فرزندان حافظان قرآن کریم در آن تردد کنند. این رویداد اثری بس عمیق در من کرد و برخی دیگر از شاهدان نیز در پی همین رویداد با قرآن مأنوس شدند؛ چراکه ما دیدیم یک نفر پیدا شده که به صورت جدی دغدغهٔ قرآن‌آموزی دارد.
