نگاهی به رسانه‌های چپ حامی قطر؛ چپ‌های عرب‌گرایِ همپیمان اخوان!
«محور قطر-ترکیه» برای پیشبرد اهدافش، حساب ویژه‌ای روی عنصر رسانه باز کرده است. در دهۀ ۹۰ میلادی که هنوز شبکۀ «الجزیره» شکل نگرفته بود، قطر کشوری کوچک بود که در معادلات بین‌المللی چندان به چشم نمی‌آمد. اما الجزیره از روزی که آمد، از آن جهت که چیزهایی می‌گفت که در رسانه‌های دیگر گفته نمی‌شد، افکار عمومی منطقه را از آن خود کرد. و از قِبل الجزیره، قطر هم برای خودش کسی شد؛ به‌طوری که امیر قبلی قطر، «شیخ حمد بن خلیفه آل ثانی» همواره می‌گفت: «من را به قطر نمی‌شناسند؛ بلکه به الجزیرهمی‌شناسند»!
حکومت قطر فهمید که از طریق الجزیره، یا به‌عبارتی از طریق عنصر رسانه، به‌خوبی می‌تواند خلأهای استراتژیکش را پوشش داده و برای این کشور مزیت نسبی ایجاد کند. قطر که قدرت رسانه‌ای، زیر زبانش مزه کرده بود، رسانه‌های خود را گسترش داد. موجی از تأسیس شبکه‌های ماهواره‌ای و وبگاه‌ها و روزنامه ها راه افتاد. بعضی از این رسانه‌ها، مثل «میدل‌ایست‌آی»، «رصد»، «عربی۲۱»، «العربیالجدید» و «المکملین» همچون الجزیره، آنچنان تأثیر گذار شدند، که تعطیلی آنها نیز جزو شرایط رفع تحریم‌های قطر توسط دول حصار قرار گرفت.[۱]
قطر از سوی دیگر، به لحاظ سیاسی نیز با جریانات اسلام‌گرا و مشخصاً «إخوان‌المسلمین» به ائتلاف رسید. حکومت اردوغان در ترکیه هم که نزدیک به اندیشۀ إخوانی بود، همپیمان قطر شد.
اما جریانات تحت حمایت قطر، منحصر به إخوان نیست؛ بلکه آل ثانی با بعضی جریانات چپ و عرب‌گرا نیز به ائتلاف رسیده است. امثال «عزمی بشاره»، سکولارِ عرب‌گرا، هم به پناهندگی قطر درآمدند و همۀ اینها با هم یک جبهه شدند در کنار جبهۀ لیبرالِسعودی-امارات و جبهۀ مقاومت به رهبری ایران. یعنی جمع میان ثروت بی‌شمار قطر، قدرت رسانه‌ای خارق‌العادۀ آن و عمق استراتژیک جریان اسلام‌گرا با محوریت ترکیه در بدنۀ جهان اسلام، قطر و ترکیه را تبدیل به یک محور قدرتمند در منطقه کرد. محوری که «افکار عمومی» و «رسانه» برگ برنده‌اش بوده و هست.
ما در اینجا به بررسی رسانه‌های چپ و عرب‌گرای تحت الحمایه قطر میپردازیم. باید به این نکته توجه کرد که اینها فقط یک بخش خاص از چپ‌های جهان عرب هستند نه تمام آنها. چپ‌ها و عرب‌گرایان در جهان عرب یکپارچه نیستند و در میان سه محور اصلیِ منطقه تقسیم شده‌اند و بعضی دیگر نیز جزو هیچ کدام از این محورها نیستند. بخشی از رسانه‌های چپ‌گرایان مانند «الیوم السابع» در «محور سعودی–اماراتی» جا می‌یابند، بخشی دیگر همچون امثال «عبدالباری عطوان» و رسانه‌اش یعنی «رأی الیوم»، متمایل به «محور مقاومت» هستند و بخشی دیگر همچون «عزمی بشاره» در بیعت قطر هستند.
مهم‌ترین رسانه‌های جناح چپ‌گرای محور ترکی-قطری، وبگاه و روزنامۀ «العربیالجدید»، وبگاه «عرب ۴۸» و شبکۀ ماهواره‌ای «العربی» هستند.
روزنامه و وبگاه «العربیالجدید» و شبکۀ ماهواره‌ای «العربی»:
«العربیالجدید»[۲] و برادر دو قلویش شبکۀ ماهواره‌ای «العربی»[۳] مهم‌ترین رسانه‌های جناح چپ‌گرای تحت الحمایۀ قطر هستند. «العربیالجدید» زیر نظر شرکت «فضائات میدیا لیمیتد» فعالیت می‌کند که در لندن مستقر است. شایعات بسیاری دربارۀ تأمین مالی این شرکت توسط حکومت قطر وجود دارد؛ ولی این شرکت طی بیانیه‌ای رسمی اعلام کرده است که از قطر پولی دریافت نمی‌کند.[۴]
دفتر اصلی این رسانه در لندن است ولی در دوحه، پایتخت قطر و بیروت نیز دفتر دارد. «العربیالجدید» یک رسانۀ چپ‌گرا ولی در «محور ترکی–قطری» است. شخص «عزمی بشاره»، مدیر این رسانه، ساکن قطر و تحت حمایت حکام این کشور است. ورود این رسانه به جانب‌داری از «جبهۀ ترکی–قطری» از زاویه‌ای اسلام‌گرایانه نبوده و مبتنی بر رویکردهای قومی، عرب‌گرایانه و چپ است. کمااینکه این رسانه تعهدی به ترویج سبک زندگیِ اسلامی نداشته و بالعکس از جذابیت‌های غیراسلامی مانند خوانندگی زنان، خصوصاً در شبکه تلویزیونی استفاده می‌کند.
مسئلۀ فلسطین جایگاه ویژه‌ای در این رسانه داشته و تقریباً به یکی از بخش‌های ثابت آن تبدیل شده است؛ البته دفاعش از فلسطین هم از منظری چپ‌گرایانه و قومی عربی است. این وبگاه در یادداشتی با اشاره به تاریخ استعمارستیزانۀ چپ‌ها و جایگاه آنان در مقابله با سیاست‌های امپریالیستی در دورۀ کنونی می‌گوید: مسئلۀ فلسطین جدا از مفهوم «چپ» یک تناقض است.[۵]
موضوع سوریه نیز با رویکرد حمایت از معارضین، ضریب بالایی در میان مطالب آن دارد. همچنین دفاع از حکومت «اردوغان» و تاختن به «محور سعودی–اماراتی» از سیاست‌های اصلی «العربیالجدید» است.
یکی از نکات جالب در وبگاه«العربیالجدید» پرداختن مثبت به فرهنگ و جامعۀ ایران به صورت جزئی است. به طور مثال می‌توان به ترجمۀ یادداشتی دربارۀ جایگاه شعر فارسی[۶] و یا گزارشی از کافه‌ای در تهران، متعلق به افراد مبتلا به «سندروم داون» و «اوتیسم» اشاره کرد.[۷]
عمدۀ گزارشات «العربیالجدید» دربارۀ ایران را یک زن فلسطینیِ ساکن ایران، به نام «فرح‌الزمان شوقی» تهیه می‌کند. او علاوه بر گزارشات سیاسی، به مسائل فرهنگی ایران نیز علاقه‌مند بوده و گزارشات بسیاری در این حوزه تهیه کرده است.
«فرح الزمان شوقی» مسائل مربوط به انتخابات ایران را برای شبکه العربی تحلیل می‌کند
«العربیالجدید»تاکنون «عزمی بشاره» را به عنوان مدیر و یا یکی از مدیران این رسانه معرفی نکرده است؛ ولی آنچه که معروف است تعلق این وبگاه به او است؛ مطلبی که وبگاه‌های بسیاری بدان اشاره کرده اند.[۸] «بشاره» یک عرب مسیحیِ فلسطینی است که در داخل سرزمین های اشغالی متولد شده و از سال ۱۹۹۶ تا ۲۰۰۷ نمایندۀ اعراب فلسطینی در کنست اسرائیل بوده است. او از طرفی رویکردی ضد اسرائیلی داشته و از طرف دیگر به لحاظ فکری، سکولار بوده و رویکردهای چپ‌گرایانه و قومی-عربی دارد.
«عزمی بشاره» در کتاب «فی نفی المنفی» به تبیین «عرب‌گرایی» جدید می‌پردازد
«بشاره» و شاگردانش داعیه‌دار گونه‌ای جدید از «عروبیت» و «عرب‌گرایی» جدید هستند. آنها «عرب‌گرایی» را نه یک ایدئولوژی نژادگرایانه، بلکه یک وابستگی فرهنگی و تمدنی دانسته و نسبت به رویکردهای نژادپرستانۀ«عرب‌گراییِ کلاسیک»، نقدهای جدی دارند.[۹]
«عزمی بشاره» مدیر اندیشکده‌ای به نام «المرکز العربی للأبحاث ودراسه السیاسات» هم هست. دفتر این مرکز در دوحه قطر است. «بشاره» در جهان عرب به عنوان یک متفکر و سیاست‌مدار برجسته شناخته می‌شود.[۱۰]
سردبیر روزنامۀ «العربیالجدید»، یک سوری مخالف جدی نظام بشار اسد به نام «بشیر البکر» است. وی رویکردهای چپ داشته و با اینکه در مجموع در پازل «جبهۀ ترکی-قطری»بازی می‌کند، نگاه‌های انتقادی جدی به «اِخوان المسلمین» دارد. او در یکی از مقالات خود «اِخوان سوریه» را به دلیل نقش مخرب آن در میان معارضین سوریه سرزنش می‌کند.[۱۱]
از دیگر افراد مؤثر در این روزنامه «وائل قندیل» است. او اهل مصر است و از اعضای حزب لیبرال «الدستور» به رهبری «محمد البرادعی» بوده است و از مخالفان جدی حکومت سیسی محسوب می‌گردد.
«برهان غلیون» از دیگر کسانی است که مقالات او به کرات در این روزنامه منتشر شده است. وی متفکری سوری-فرانسوی است که در دانشگاه «سوربون» فرانسه تدریس می‌کند. او یکی از اندیشمندان نامی جهان عرب است که گرایشات قومی-عربی و چپ‌گرایانه دارد. «غلیون» از جمله معارضان برجستۀ نظام سوریه نیز محسوب می‌شود و در سال ۲۰۱۱ توسط معارضان به عنوان رئیس مجلس انتقالی سوریه تعیین شد.
«برهان غلیون» از برجسته‌ترین شخصیت‌هایی است که به کرات در شبکۀ «العربی» حضور می‌یابد
از دیگر افراد مؤثر در این رسانه می‌توان به «عباس ناصر»، مدیر شبکۀ ماهواره‌ای «العربی» که سابقۀ کار در الجزیره و «العالم» را نیز دارد، اشاره کرد. «حسام کنفانی» معاون سردبیر، «معن البیاری» مدیر سرویس «الرأی» و «ارنست خوری» مدیر بخش سیاسی این رسانه، از دیگر مؤثرین مجموعۀ رسانه‌ای «العربیالجدید» هستند.
این رسانه، مخاطب هدف خود را تمام جهان عرب دانسته و به هیچ عنوان خود را محدود به یک یا چند کشور خاص نمی‌کند. روزنامۀ«العربیالجدید» در چند کشور از جمله قطر، ترکیه و انگلیس منتشر می‌شود. پیش‌تر نیز، این روزنامه در لبنان منتشر می‌شد که از سال ۲۰۱۸ انتشار آن متوقف شده است. گفتنی است وبگاه «العربیالجدید» به زبان انگلیسی نیز مطلب تولید می‌کند.
رتبۀ جهانی بازدید از وبگاهِ روزنامۀ «العربیالجدید»در رتبه‌بندی «الکسا» حدود ۲ هزار است که تقریباً رتبۀ خوبی است. طبق این آمار، العربی الجدید بیست و دومین سایت پربازدید در الجزایر، شصت و هشتمین سایت پربازدید تونس و هشتاد و سومین سایت پربازدید مراکش است.[۱۲] شاید بر اساس این آمار بتوان اینگونه نتیجه‌گیری کرد که نفوذ این وبگاه در شمال آفریقا بیش از مناطق دیگر است. البته شاید اقبال به وبگاه این روزنامه در شمال آفریقا، به دلیل چاپ نشدن نسخۀ کاغذی آن در این کشورها است. همچنین طبق آمار مؤسسۀ«ابسوس» در سال ۲۰۱۷، شبکۀ ماهواره‌ای «العربی» رتبۀ پنجم پربیننده‌ترین شبکه‌های خبری ماهواره‌ای مصر را به خود اختصاص داده است.[۱۳]
وبگاه«عرب ۴۸»: 
وبگاه «عرب۴۸»[۱۴]همانطور که از اسمش پیدا است، بر مسائل سیاسی مرتبط با فلسطینیان داخل مرزهای فلسطین اشغالی متمرکز است[۱۵]؛ اما در محتوای آن به مسائل سیاسی دیگری نیز پرداخته می‌شود.
آنچنان که از بعضی از مطالب[۱۶] این وبگاه برداشت می‌شود، رویکرد آن تلاش برای ایجاد همکاری میان اعراب و یهودیان میانه رو، درجهت اسقاط حکومت اشغالیِ فعلی و ایجاد حکومتی دموکراتیک که به برابری میان همه شهروندان و مساوات میان اعراب و یهودیان تن دهد، می باشد. این رسانه متعلق به «عزمی بشاره» است. حمایت از«محور ترکی-قطری» خصوصاً ترکیه، در میان مطالب این وبگاه هویدا است.
تمرکز این وبگاه بر مسئلۀ فلسطین است. یعنی حتی در سال‌هایی که همۀ رسانه‌های جهان اسلام روی ایران تمرکز کرده و به سیاست‌های آن در سوریه و سایر مناطق جهان اسلام می‌تاختند، «عرب ۴۸» از معدود رسانه‌هایی بود که بر مسئلۀ فلسطین تمرکز داشت و از آنجایی که این وبگاه به مسائل مربوط به فلسطین و اسرائیل به صورت ریز و جزئی می‌پردازد، یک منبع مهم برای شناخت دقیق فضای سیاسی-اجتماعیِ فلسطین و نیز فضای سیاسی-اجتماعی اسرائیل و همچنین عرصه‌های تقابل فلسطینی و اسرائیلی است.
عمدۀ مخاطبین این وبگاه اعراب سرزمین‌های اشغالی هستند؛ به‌طوری که طبق آمار وبگاه «alexa» این سایت پنجاه و دومین سایت پربازدید در داخل سرزمین های اشغالی است. پس از اردن بیشترین مخاطب عرب ۴۸ را به خود اختصاص داده است. رتبۀ جهانی این وبگاه هم حدود۷ هزار است.[۱۷]
پی نوشت ها:
[۱]“. Arab states issue 13 demands to end Qatar-Gulf crisis”, 2017, Al Jazeera : < https://www.aljazeera.com/news/2017/06/arab-states-issue-list-demands-qatar-crisis-170623022133024.html>
[۲]. وبگاه : <www.alaraby.co.uk>
[۳]. ماهوارۀ پخش‌کننده: سهیل ست: ۱۱۱۴۲ v – نایل ست:۱۱۶۳۷ v وبگاه: <www.alaraby.tv >
[۴]. «”فضاءات میدیا” تدحض شائعات مغرضه»، ۲۰۱۵، العربیالجدید: <http://tiny.cc/ff119y>
[۵]. نمر سلطانی، «فلسطین والیسار العالمی»، ۲۰۱۸، العربیالجدید: <http://tiny.cc/0k119y>
[۶]. سایه اقتصادی نیا، «شِعر إیران و”بقیه العالم”»، ۲۰۱۸، العربیالجدید: <http://tiny.cc/m4119y>
[۷]. فرح الزمان شوقی، «”داونتیسم”… مقهى مختلف فی طهران»، ۲۰۱۸، العربیالجدید: <http://tiny.cc/db219y>
[۸]. سعید الحمد، «قناه العربی الجدید ومدیر جدید من الجزیره»، ۲۰۱۷، الأیام: <http://tiny.cc/d9nkaz>
[۹]. سیّار الجمیل، «العروبه الجدیده»، ۲۰۱۸، العربیالجدید: <http://tiny.cc/d2okaz>
[۱۰]. برای آشنائی بیشتر با شخصیت و آثار «عزمی بشاره» به کتاب «اطلس اندیشه‌ورزان جهان عرب»، بخش «مرکز العربی للأبحاث و دراسه السیاسات»، تهیه شده توسط «مرکز راهبری ورثه الانبیاء» مراجعه فرمائید.
[۱۱]. بشیر البکر، «الإخوان المسلمون والثوره السوریه»، ۲۰۱۷، العربیالجدید: <https://bit.ly/2fOMXDi>
[۱۲]. <https://www.alexa.com/siteinfo/alaraby.co.uk>
[۱۳]. یاسمین فواز، «ننشر ترتیب أکثر القنوات مشاهده داخل مصر»، ۲۰۱۷، جریده المال: <http://tiny.cc/tpwz9y>
[۱۴]. وبگاه: <www.arab48.com>
[۱۵]. تعبیر «عرب ۴۸» دربارۀ فلسطینیان داخل اسرائیل به کار می رود؛ چراکه عدد «۴۸» ناظر به مرزهای اسرائیل در سال ۱۹۴۸ است.
[۱۶]. سهیل کیوان، «هل نرید شراکه عربیه یهودیه أم لا؟»، ۲۰۱۸، عرب ۴۸: <https://bit.ly/2GIVTES>
[۱۷] . <https://www.alexa.com/siteinfo/arab48.com>
