افغانستان از دیدگاه مردم آن(قسمت اول)؛ افزایش امید به آینده، پشتون‌ها امیدوارترین‌اند

علیرضا صالحی

برای تحقیق راجع به وضعیت روانی و اجتماعی یک جامعه دو روش عمده وجود دارد. اول روش تفسیری است و رجوع به تحلیلهای رسانه ای. از آنجائیکه این تحلیلها به گرایشات ارزشی، سیاسی و فرهنگی آغشته است از واقعیت فاصله می‌گیرند. روش دیگر تبیینی است که بوسیله روشهای تجربی و آمارگیری میسر می‌شود. در رابطه با کشور افغانستان کمتر به تحقیقات تبیینی جامع و مرجع بر می‌خوریم.

بنیاد آسیا (Asia Foundation) در سال ۲۰۱۹ تحقیق  آماری نسبتا جامعی درباره مردم افغانستان منتشر کرده است و در آن به مسائل مختلف اجتماعی فرهنگی مردم افغانستان پرداخته است. مسائل متعددی از جمله دیدگاه عمومی مردم نسبت به کشور، امنیت، اقتصاد، خدمات اجتماعی، عملکرد دولت و مشارکت سیاسی.

در این نظرسنجی نزدیک به ۱۷ هزار نفر از ۳۶ ولایت مختلف افغانستان مورد پرسش قرار گرفته‌اند که ۱۸درصد آنان از شهرنشینان و ۸۲ درصد از روستائیان بوده است. با توجه به اینکه عمده جمعیت افغانستان روستایی هستند این تفاوت وجود دارد. از لحاظ جنسیتی نیز ۵۱ درصد مردان و ۴۹ درصد زنان مدنظر بوده‌اند.

از مهمترین پارامترهایی که در این نظرسنجی بررسی شده است، وضعیت روانی و دیدگاههای عمومی مردم نسبت به کشور و دولت است. از مردم سوال شده است که آیا به آینده خوش بین هستند؟ آیا حرکت کشور را در مسیر درستی قلمداد می‌کنند. جمع بندی نهایی این نظرسنجی به ما کمک می‌کند تا کشور افغانستان و مشکلاتش را از زاویه نگاه خود مردم درک کنیم و نقاط روشن و تاریک آن را بهتر درک کنیم.

برخلاف دیدگاهی که در رسانه ها رایج است، بخش قابل توجهی از مردم به آینده افغانستان خوش بین هستند و دلایل متعددی برای آن ذکر می‌کنند. آنان معتقد هستند که کشور در مسیر درستی حرکت می‌کند. تقریبا نیمی از افراد مورد پرسش، «پیشرفت های امنیتی و بهبود وضعیت زیرساختی کشور» را عامل خوش بینی عنوان کرده اند. جالب توجه اینجاست که این آمار مربوط به سال ۲۰۱۸ و ۲۰۱۹ است که از سالهای ناامن برای کشور به حساب می‌آید. همچنین آمارها نشان می‌دهد که «کاهش کمکها و دخالتهای خارجی‌، وضعیت حقوق بشر، آزادی های سیاسی اجتماعی و پیشرفتهای اجتماعی در مسئله زنان» در خوش‌بینی مردم نسبت به وضعیت آینده کشور تاثیر چندانی نداشته است.

جالب توجه است که خوش‌بینی در میان اقوام مختلف یکسان نیست. قوم «پشتون» یا «افغان» دارای بالاترین میزان از خوش‌بینی نسبت به آینده افغانستان است. دلایل مختلفی در این رابطه می‌توان ذکر کرد که از جمله آنها سابقه تاریخی سیاسی و سهم زیاد آنان در قدرت و تملک اراضی این سرزمین پهناور است. در میان ۴ قوم بزرگ بررسی شده «هزاره» کمترین میزان خوش بینی نسبت به آینده را داراست. جالب توجه اینست که به لحاظ جمعیتی در میان اقوام ۴ گانه دارای کمترین نفوس است.

در میان اقوام مختلف باز هم این پشتونها هستند که بیشترین میزان رضایت و خوش‌بینی را نسبت به مسائل امنیتی دارند. در حالیکه هزاره ها کمترین خوش بینی را دارند. ولی در زمینه ساخت و ساز و رسیدگی به امور زیرساختی، تاجیک ها و ازبکها بیشتر از دیگران خوش‌بین هستند. باز هم کاهش دخالتهای خارجی پارامتری است که کمترین تاثیر را در میزان خوش بینی مردم داشته است.

نکته قابل توجه اینجاست که در سال ۲۰۱۹ تنها ۳۶ درصد نسبت به مسیر و جهت امورات کشور، اظهار خوش بینی کردند. این مسئله نشان از پیشرفت نسبت به سال ۲۰۱۸ دارد که این رقم ۳۳ درصد بوده است. اما نسبت به سالهای گذشته نشان می‌دهد که میزان خوش‌بینی به مقدار زیادی کاهش یافته است.  طبق آمار بدترین سال برای مردم سال ۲۰۱۶ بوده است که ۶۶ درصد معتقد بودند کشور در مسیر درستی حرکت نمی‌کند.

مهمترین عاملی که باعث شده است تا بدبینی نسبت به آینده کشور رواج یابد، افزایش جرائم امنیتی بوده است. ۷۴درصد افراد به این عامل به عنوان مهمترین عامل بدبینی اشاره کرده اند. پس از آن مشکلات اقتصادی و به تبع آن کمبود شغل اهمیت می‌یابد که ۴۱درصد افراد به آن اشاره کردند. پس از آنها ضعف دولت (۳۱درصد)، کمبود زیرساختهای مناسب(۷درصد) و دخالت خارجی ها(۶درصد) به عنوان عوامل بعدی ذکر شده است.

اگر چه احساس میزان احساس ناامنی در سراسر افغانستان تقریبا یکسان بوده است ولی احساس مردم نسبت به مشکلات اقتصادی و دولتی به یک اندازه نبوده است. مثلا بیشترین میزان نارضایتی از مسائل اقتصادی مربوط به پایتخت، شهر کابل است و بیشترین نارضایتی و بدبینی نسبت به دولت مربوط به غرب کشور یعنی ولایتهای هرات و فراه و نیمروز است.

جالب اینجاست که امنیت شهرها در دست نیروهای ارتشی و پلیس دولت است اما میزان احساس ناامنی در میان شهرنشینان بیشتر از روستائیان است. همچنین نارضایتی از مسائل اقتصادی نیز در میان شهرنشینان بیشتر است. در طرف مقابل نارضایتی از وضعیت دولت در میان روستائیان بیشتر از شهرنشینان نشان داده شده است.

در یک نگاه کلان میزان نارضایتی و ناامیدی مردم نسبت به آینده افت شدیدی داشته است. از سال ۲۰۰۶ تا ۲۰۱۶ شاهد رشد بیشترین میزان بدبینی در میان مردم افغانستان هستیم. عمده مردم معتقدند که کشور در مسیر درستی حرکت نمی‌کند. ۶۶درصد افراد در سال ۲۰۱۶ رای به اشتباه بودن مسیر حرکت کشور داده‌اند. اگر چه در سه سال اخیر این روند سیر صعودی اش را از دست داده اما نتوانسته تغییرات اساسی در وضعیت و نگرش مردم ایجاد کند.

نکته بسیارحائز اهمیت در این نظرسنجی این است که مهترین عامل تعیین کننده در خوش‌بینی و بدبینی مردم نسبت به آینده «مسائل امنیتی» بوده است. پس از آن مسائل اقتصادی، توانمندی دولت و دیگر پارامترها مدنظر بوده است.

قسمت دوم گزارش: اینجا

قسمت سوم گزارش: اینجا