دیپلماسی عمومی امارات متحده عربی؛ ابزارها، اقدامات و اهداف
امارات یکی از کشورهای موفق در استفاده از دیپلماسی عمومی است، این کشور در چشم انداز 2021 خود را به عنوان الگوی پیشرفت و توسعه در منطقه مطرح کرده است. لذا بررسی اهداف، ابزارها و اقدامات دیپلماسی عمومی در سیاست خارجی امارات متحده عربی حائز اهمیت است.
عماد اصلانی مناره بازاری
اندیشکده راهبردی تبیین – دیپلماسی عمومی فرایند ارتباط نهاد‌های رسمی یک کشور با عامه مردم کشورهای دیگر برای شناساندن ایده‌های خود و شناخت ایده‌های آنها و آرمان‌های ملی، معرفی نهادها، فرهنگ و هنجارها و تبیین اهداف سیاست‌های خود است[۱]. از این دیدگاه این جنبه از دیپلماسی به عنوان یکی از کاربردی‌ترین جنبه‌های دیپلماسی در چند دهه گذشته به شمار می‌رود. تمام کشورهای جهان بخشی از توان و انرژی دستگاه دیپلماسی خود را در همین راستا صرف می‌کنند و این جنبه از دیپلماسی نقش بسیار مهمی در سیاست خارجی هر کشور دارد. در این راستا امارات متحده عربی به عنوان یکی از کشورهای موفق در این بخش از دیپلماسی شناخته میشود. نظام سیاسی این کشور سعی دارد با تمام ظرفیت‌ها و ابزراهای خود در عرصه دیپلماسی عمومی به اهداف بین المللی خود برسد.
امارات متحده عربی یکی از کشورهای مهم در منطقه است که تلاش می‌کند خود را به عنوان یکی از قدرت‌های تأثیرگذار منطقه در عرصه بین المللی نشان دهد. هدف این مقاله پاسخ به این پرسش است که دیپلماسی عمومی در سیاست خارجی امارات چه جایگاهی دارد؟ ما برای پاسخ به این سؤال باید با تکیه بر ابزارها و اهداف این کشور به این سؤال پاسخ دهیم. آنچه در این میان باید به آن اشاره شود این است که امارات متحده عربی تا به امروز توانسته است یک دیپلماسی عمومی موفق در منطقه را شکل دهد.
۱-ابزارها و اقدامات امارات برای استفاده از دیپلماسی عمومی
امارات برای نفوذ در افکار عمومی و تأثیرگذاری حداکثری دیپلماسی عمومی اش از ابزارها و اقدامات مختلفی استفاده می‌کند که ما در این بخش به برخی از مهمترین اقدامات و ابزارهای آن اشاره خواهیم کرد و هرکدام را جداگانه مورد بررسی قرار می‌دهیم.
۱-۱-رسانه
اصلی‌ترین ابزار دیپلماسی عمومی رسانه است. هرچقدر قدرت و تنوع رسانه‌ها بیشتر باشد به تبع آن قدرت و تأثیرگذاری دیپلماسی عمومی در جامعه هدف افزایش پیدا می‌کند. از این منظر رسانه‌سهم قابل توجهی در شکل دادن به تفکرات و عقاید یک جامعه را بر عهده دارد[۲]. با فراگیری رسانه‌ها و سرمایه‌گذاری عظیم کشورهایی مانند امارات و قطر در منطقه در این مسیر ، این موضوع باعث شده است که رسانه‌های این کشورها نقش مهمی در جهت‌دهی افکار عمومی از خود بر جای گذارند.
رسانه اولین صنعتی است که امارات در آن دست به سرمایه‌گذاری زد. اولین منطقه آزاد رسانه ای دنیا درسال ۲۰۰۰ در دبی تاسیس شد. درحال حاضر بیش از۱۵۰۰ شرکت مربوط به عمده ترین رسانه ها وشبکه های خبری موثر در افکارعمومی جهانی در زمینه های تولید رسانه ای، چاپ ونشر، شبکه های تلویزیونی ورادیویی، تبلیغات، بازاریابی، مشاوره، برگزاری سمینارها وهمایش ها درآن منطقه فعالیت دارند. شماری از سازمان‌های خبری بین‌المللی که شامل رویترز، آسوشیتد پرس، فرانس پرس، بلومبرگ، داو جونز نیوزوایرز، سی ان ان و بی‌بی‌سی می‌باشند، همگی در شهر رسانه‌ای دبی حضور دارند، و می‌توانند آزادانه در مورد حوادث منطقه‌ای و محلی گزارش تهیه کنند[۳].
۲-۱-برندسازی ملی
برندسازی ملی یکی از ابزارهای مهم در راستای دیپلماسی عمومی به شمارمی‌رود. برندینگ در واقع هویت سازی توسط یک کشور است که نیازمند مشروعیت و حمایت مردمی است. این ایده‌ها کشوری را از کشور دیگر متمایز می‌کند. تلاش کشورها برای تقویت جنبه‌های مثبت هویت سازی است[۴]. از این منظر امارات متحده عربی در همین راستا سعی دارد خود را به عنوان یک نشان مورد اعتماد ارائه دهد. تلاش این کشور برای ارائه تصویری قدرتمند، موفق و جذاب از دبی به عنوان شهر آینده در همین راستا ارزیابی میشود. اما مهمترین برند امارات در عرصه بین المللی امارات ایر است. هواپیمایی امارات بزرگترین شرکت هواپیمایی در غرب آسیا است و در سال ۲۰۱۶ سایت world airline awards که رده‌بندی‌های شرکت‌های هوایی در جهان را انجام می‌دهد،شرکت هوایی امارات را به عنوان بهترین خط هوایی سال انتخاب کرد[۵].
۳-۱-انتشار کتب و نشریات
سـالیانه هـزاران کتـاب و نشـریه بــه زبــان هـای گوناگون توسط دستگاه دیپلماسی عمومی کشورهای مختلف در جهت شکل دهی بـه افکار عمومی جوامع هدف و اثر گذاری بر آنها چاپ و منتشـر می‌شـود. نمایشگاه بین المللی کتاب شارجه بزرگترین نمایشگاه بین المللی کتاب غرب آسیا و شمال آفریقا است. برنامه های «دانش بدون مرز» و «بنیاد کلمات برای تقویت توانایی های کودکان»تنها گوشه‌ای از فعالیت های انتشاراتی و کتاب امارات است. در این میان شهر کتاب شارجه با ۵۰۰ انتشارات متمرکز و نمایشگاه بین المللی دائمی کتاب که در سال۲۰۱۹ افتتاح می شود[۶] نمونه‌ای جدید از دیپلماسی عمومی امارات به حساب می‌آید.
۴-۱-ورزش
ورزش امروزه به عنوان یکی از پایه های اصلی دیپلماسی عمومی به شمار می‌رود. ورزش یک ابزار صلح آمیز برای امور بین المللی است که کشورها می توانند با استفاده از آن به تقویت روابط در سراسر جهان اقدام نمایند. در سیاست عمومی ورزش فرصت ارزشمندی را برای تعامل بافرهنگ متقابل و ارتباطی صلح آمیز و پایدار را میان ملت ها می سازد که امارات متحده عربی باسرمایه گذاری در این بخش سعی دارد خود را به عنوان نقطه ثقل ورزش در منطقه نشان دهد. در این میان مسابقات جهانی فرمول یک ابوظبی، جام جهانی اسب دوانی در دبی، مسابقات قهرمانی تنیس دبی و جام بین قاره ای فوتبال ساحلی امارات بخشی از مواردی است که یکی از ابزارهای دیپلماسی عمومی این کشور به حساب می‌آید.
۵-۱-سازمان‌های خیریه مردم نهاد
دیپلماسی عمومی غیردولتی بخشی اساسی از دیپلماسی عمومی نوین است. اگرچه سازمان‌های غیردولتیِ دین‌محور به‌عنوان سازمان‌های تبلیغاتی دینی طبقه‌بندی می‌شوند ولی آنها دین و ایمان خاصی را ترویج نمی‌کنند. ظهور سازمان‌های غیردولتی امدادرسان و خیریه امارات ناشی از گسترش توسعه اقتصادی و رشد بلندپروازی‌های سیاست خارجی این کشور است. در حال حاضر تمام ۶۰ مؤسسه خیریه و مردم نهاد امارات ریشه‌های اسلامی دارند و در سیاست‌گذاری‌ها و قدرت نرم این کشور فعال هستند. در این میان مؤسسات خیریه سعود بن راشد المعلا للاعمال الخیریه والإنسانیه، مؤسسه دبی لرعایه النساء والأطفال و مؤسسه محمد بن راشد آل مکتوم للأعمال الخیریه والإنسانیه از مؤسسات خیریه مردم نهاد امارات است که در زمینه‌های ساخت بناهای اسلامی، فرهنگی، آموزشی در دیگر کشورهای اسلامی و عربی فعالیت دارند. با بررسی سازمان‌های مردم نهاد امارات می‌توان نوعی تقسیم کار میان آنها را کشف کرد. برخی از این مراکز مردم نهاد مانند جمعیۀ بیت الخیر، جمعیه دبی الخیریه و مؤسسه الجلیله در حوزه کشورهای عربی و اسلامی کار می‌کنند، برخی دیگر مانند مؤسسه خیریه الشارجه اهداف خود را به کشورهای اسلامی آسیای شرقی و شبه قاره هند متمرکز کرده‌اند[۷] و دیگر مؤسسات به مباحث فرهنگی و آموزشی مانند پرداخت هزینه‌های تحصیل، پرداخت بودجه برای برنامه‌های فرهنگی مانند پرداخت هزینه‌های حجاج فقیرکشورهای اسلامی ، حجاج فلسطینی[۸] و ساخت فیلم می‌پردازند[۹].
۲-اهداف امارات در بهره‌برداری از دیپلماسی عمومی
با توجه به نوع سیستم حکومتی امارات متحده عربی ما نمی‌توانیم اهداف رسمی سیاست خارجی این کشور را از متون حقوقی این کشور استخراج کنیم، اما طبق سخنان مسئولین این کشور سیاست خارجی امارات بر پایه دوستی و عدم مداخله در امور سایر کشورها، اقتصاد آزاد و زندگی و همزیستی مسالمت آمیز و احترام به قواعد بین المللی اعلام شده است[۱۰].امارات با استفاده از روش‌های متنوع دیپلماسی عمومی در تلاش است تا منافع ملی خود در منطقه را کسب و راه رسیدن به آنها را برای خود هموار سازد. از این منظر مهمترین اهداف امارات در بهره‌برداری از دیپلماسی عمومی را می‌توان در اثرگذاری منطقه‌ای ، کسب وجهه بین المللی و گسترش اسلام صوفیانه دانست.
۱-۲-اثرگذاری در منطقه
شیخ محمد بن راشد در مقدمه چشم انداز۲۰۲۱امارات اشاره می‌کند که آینده‌ی امارات این است که در منطقه تأثیرگذار باشد و وجهه بین المللی خود را افزایش دهد [۱۱]. در این راستا رسانه‌های امارات متحده همواره سعی داردند تا نقش این کشور را در منطقه اثرگذار جلوه‌دهند. حضور این کشور در ائتلاف عربستان علیه یمن و حضور پررنگ‌تر مؤسسات خیریه امارات در جنوب یمن تنها بخشی از سیاست عمومی این کشور در منطقه است.
۲-۲-کسب وجهه بین المللی
حضور امارات در مناقشات منطقه‌ای، عضویت در بیش از ۳۰سازمان بین المللی و پیمان‌های دوجانبه که از سال ۲۰۰۷ تا کنون میان امارات با سازمان‌ها و کشورهای فرامنطقه‌ای بسته شده است در همین راستا قابل ارزیابی است[۱۲]. در این میان تمام ابزارهای ذکر شده در راستای تأثیرگذاری غیر رسمی بر ملت‌های منطقه و کسب وجهه بین‌المللی می باشد. به گونه‌ای که امارات به عنوان یکی از مقاصد برتر گردشگری در جهان به حساب می‌آید و معتبرترین نمایشگاه‌های تجاری، علمی و فرهنگی در این کشور برگزار می‌گردد[۱۳].
۳-۲-گسترش ایدئولوژی اسلام صوفیانه
با گسترش بیداری اسلامی امارات متحده عربی سعی کرد تا اسلام صوفیانه را به عنوان ایدئولوژی رسمی تمدن نوین اسلامی مطرح کند. در همین راستا اندیشکده‌ها و مراکز تحقیقاتی که امارات در سال‌های اخیر تأسیس یا حمایت کرده است، بازوی مهمی برای گسترش تفکرات صوفیانه بوده‌اند مراکزی همچون «مسبار»، «الامارات للسیاسات»، «المرکز العربی للبحوث»، «مزماه»، و «المومنون بلاحدود» [۱۴]در کنار مؤسسات بین المللی خیریه که وظیفه آنها آموزش دینی در شبه قاره هند و آسیای شرقی و ساختن مسجد در این مناطق است، بخش مهمی از دیپلماسی عمومی این کشور به حساب می‌آید. لذا در این راستا سایت دائرۀ الشؤون الاسلامیه و العمل الخیری دولت امارات در گزارش‌های خود به بررسی این مسائل پرداخته است. گسترش تفکر اسلام صوفیانه به عنوان یکی از مهمترین مباحثی است که سازمان‌های خیریه در امارات به این موضوع می‌پردازند. به گونه‌ای که عمر الخطیب مدیر اجرایی امور اسلامی در سخنرانی خود به این موضوع اشاره کرد و گفت: « ما باید با اعزام مبلغان خود به سرتاسر جهان اسلام صلح را گسترش دهیم اسلامی که در آن روابط انسانی حکم‌فرماست و فرهنگ‌ها را بدون نگاه سیاسی جذب می‌کند.» او احیای جشن‌های اسلامی را به عنوان برنامه اصلی سازمان خود در جهان بر شمارد[۱۵].
۳-جامعه هدف امارات در ارائه دیپلماسی عمومی
یکی از مهمترین خواص دیپلماسی عمومی گستردگی این عرصه از دیپلماسی است. همانگونه که ابزارهای دیپلماسی عمومی بسیار زیاد است. محیط تأثیرگذاری آن نیز بسیار متنوع و گسترده است. در این میان امارات متحده عربی نیز جامعه هدف خود برای استفاده از دیپلماسی عمومی را در لایه‌های مختلف تبیین کرده است.
کشورهای حاشیه خلیج فارس به عنوان مهمترین جامعه هدف امارات برای اعمال دیپلماسی عمومی مطرح است. زبان، فرهنگ، دین و پیشینه‌ی تاریخی مشترک مهمترین دلایلی است که دیپلماسی عمومی امارات در این بخش از عمق بیشتری برخوردار است. جهان عرب دومین جامعه هدفی است که امارات در تلاش است که خود را الگوی آن جامعه قرار دهد. درکنار مباحث توسعه‌ای مورد علاقه در جهان عرب، زبان عربی، اهداف و چالش‌های مشترک میان جهان عرب و امارات از عواملی است که برای امارات بسیار مهم است. از این منظر جهان عرب یکی از عرصه‌های دیپلماسی این کشور به حساب می‌آید. با توجه به عملکرد امارات جهان اسلام بر پایه مقدسات دینی و مذهبی سومین جامعه هدف دیپلماسی عمومی امارات مطرح میشود. که در این راستا شبه قاره هند نیز شامل این جامعه میشود. امارات در تلاش است که خود را به عنوان یک نمونه‌ی پیشرفته از جامعه عربی- اسلامی به عنوان الگو در جهان نشان دهد. از سوی دیگر این کشور سعی دارد تا با رسیدن به شاخص‌های مورد تأیید سازمان‌های بین‌المللی خود را به عنوان یکی از الگوهای موفق توسعه در جهان نیز نشان دهد[۱۶].
نتیجه گیری
دیپلماسی عمومی به عنوان یکی از راه‌های تأثیرگذاری بر جوامع هدف است و در عین حال یک ابزار قدرتمند برای رسیدن کشورهای کوچکی مانند امارات متحده عربی به اهدافش است. مهمترین ابزارهای امارات در این راستا، رسانه، مراکز خیریه مردم نهاد، ورزش و برندسازی ملی است که توانسته است در راستای اهدافش مانند کسب وجهه بین المللی، اثرگذاری منطقه‌ای و گسترش اسلام صوفیانه در جهان از این ابزارها در جوامع هدف خود بهره برداری می‌کند. از این دیدگاه امارات سعی دارد خود را الگو، مرجع و آغاز کننده فصل نوین تمدن اسلامی در جهان معرفی کند[۱۷].
منابع:
[۱] سید محمدحسین حسینی، جایگاه دیپلماسی عمومی در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران (مطالعه موردی: منطقه خاورمیانه)، فصلنامه سیاست خارجی، دوره ۲۷، شماره ۳، پاییز۱۳۹۲، ص۶۷۹
[۲] McClellan, Michael (2004). “Public Diplomacy in the Context of Traditional Diplomacy”, Presented 14 October in Vienna Diplomatic Academy. Accessible at:
http://www.publicdiplomacy.org/45.htm#head09. Retrived in 2014/5/17
[۳] ABOUT DMC, Dubai Media City, Accessible at:
http://www.dmc.ae/en/about-dmc/
[۴] هادیان، ناصر، « جایگاه مفهومی دیپلماسی عمومی»، فصلنامه بین المللی روابط خارجی، شماره ۱ ،پاییز، ۱۳۸۸، صص ۱۱۸ -۸۲٫
[۵] بهترین خطوط هوایی سال از نظر وب‌سایت معتبر هوانوردی، رادیو فردا، ۱۵مرداد۱۳۹۵، قابل بازیابی:
https://www.radiofarda.com/a/f35_best_airlines/27901500.html
[۶] منطقه تجاری آزاد تازه امارات متحده عربی، شهر انتشارات شارجه، آماده گشایش است، پایگاه اطلاع رسانی صنعت چاپ ایران، ۲۱آبان ۱۳۹۶،قابل بازیابی در :
http://www.ipina.ir/Pages/News-4175.aspx
[۷] هیئۀ الاعمال الخیریه، للحصول اضغط علی رابطۀ التالی:
https://www.hai.ae/ar/home.aspx
[۸] محمد علی، أبرز ۷ جمعیات و هیئات خیریه فی الإمارات، وکالۀ الاخبار عین الدبی، ۲۲ دیسمبر ۲۰۱۵، للحصول اضغط علی رابطۀ التالی:
https://www.3indubai.com/archives/40595
[۹] دائرۀ الشؤون الاسلامیه و العمل الخیری، کُنّ على إطلاع وتعرف على المشاریع المتاحه للتبرع والکفاله وإحصائیات عنها، للحصول اضغط علی رابطۀ التالی:
https://www.ecp.ae/Arabic/pages/default.aspx
[۱۰] محمد عجم، امارات در تکاپوی قدرت نمایی منطقه ای، شورای راهبردی روابط خارجی، ۳ آبان ۱۳۹۵، قابل بازیابی در:
http://yon.ir/vDAIW
[۱۱] محمد بن راشد آل مکتوم، تم إطلاق رؤیه الإمارات ۲۰۲۱ من قبل صاحب السمو الشیخ محمد بن راشد آل مکتوم، نائب رئیس الدوله، رئیس مجلس الوزراء، حاکم دبی، فی اجتماع مجلس الوزراء فی عام ۲۰۱۰، قابل بازیابی در:
https://www.vision2021.ae/ar/our-vision
[۱۲] دفتر مطالعات سیاسی و بین المللی، امارات متحده عربی،تهران، انتشارات وزارت خارجه ،۱۳۹۰
[۱۳] ۲۵مقصد گردشگری در سال ۲۰۱۵، ۸ شهریور ۹۴، قابل بازیابی در:
https://lastsecond.ir/news/25-destination
[۱۴] اندیشکده مرصاد، کدام محمد، تیر ۱۳۹۶، قابل بازیابی در:
http://mersadcss.com/fa/product/1925/
[۱۵] إسلامیه دبی تقیم احتفالاً کبیراً بالهجره النبویه الشریفه، دائرۀ الشؤون الاسلامیه و العمل الخیری، ۰۳/۱۰/۲۰۱۶، للحصول اضغط علی رابطۀ التالی:
https://www.iacad.gov.ae/ar/Pages/NewsDetails.aspx?NewsID=1
[۱۶] کامران کرمی، کشوری که می خواهد الگو باشد، دیپلماسی ایرانی، ۲۰ آبان ۱۳۹۶ ، قابل بازیابی در:
http://www.irdiplomacy.ir/fa/page/1972892/
[۱۷] منابع برای مطالعات بیشتر:
عماد اصلانی مناره بازاری، همگرایی عربستان و امارات؛ اهداف و زمینه ها، اندیشکده راهبردی تبیین، ۱۵ آبان ۱۳۹۶، قابل بازیابی در:
سید محمد علی شریعت زاده، جنگ رسانه‌ای و چیستی آن، اندیشکده راهبردی تبیین، ۲۲ خرداد ۹۶، قابل بازیابی در:
