تحلیل مسائل روزترکیه و قفقازکشور شناخت

درباره رابطه ترکیه و اسرائیل؛ از نظر ترک‌ها پارادوکسی وجود ندارد

جلال الدین محمد اردوش

ترکیه اولین کشور مسلمانی بود که رژیم اشغالگر قدس را به رسمیت شناخت. اسرائیل در سال ۱۹۴۸ اعلام موجودیت کرد و ترکیه درست یک سال بعد در سال ۱۹۴۹ اسرائیل را به عنوان یک کشور مستقل پذیرفت.

فراز و نشیب های روابط در دوره‌ی حزب عدالت و توسعه

روابط ترکیه و اسرائیل فراز و نشیب های بسیاری داشته است اما نکته قابل توجه این است که این فراز و نشیب ها بالاخص بعد از به اقتدار رسیدن حزب عدالت و توسعه خود را نشان می دهد.
ترکیه بعد از به رسمیت شناختن رژیم جعلی اسرائیل٬ توافقنامه‌های مهمی در زمینه های اقتصادی٬ امنیتی و نظامی با این رژیم امضا می کند.
جمهوری ترکیه تا قبل از به قدرت رسیدن رجب طیب اردوغان٬ همواره روابط خوبی با اسرائیل داشته است. در دوره ی ماقبل اردوغان روابط ترکیه و اسرائیل در موارد معدودی دچار تنش شده است.
همزمان با نخست وزیری عدنان مندرس و اجازه پخش اذان به زبان وحی در ترکیه و در پی اشغال کانال سوئز توسط اسرائیل در سال ۱۹۵۶ روابط دو کشور با مشکلات عدیده ای مواجه می شود. در پی تنش های به وجود آمده بین ترکیه و اسرائیل ترکیه روابط دیپلماتیک خود را به سطح کاردار تنزل می دهد. به غیر از این دوره که هفت سال به طول انجامید٬ در بقیه موارد روابط ترکیه و اسرائیل در بالاترین سطح خود پابرجا می ماند.
لازم به ذکر است که اقدامات و تمایلات اسلام گرایانه عدنان مندرس با کودتای ارتش ترکیه و حمایت آمریکا از کودتا پایان می یابد.

علی رغم نفرت اکثریت مردم ترکیه نسبت به رژیم اشغالگر اسرائیل٬ ترکیه در دوره های مختلف از «فرمول دو دولت اسرائیل و فلسطین» دفاع می کند.

ترکیه با به رسمیت شناختن اسرائیل از همان ابتدا یکی از راه های ارتباطی در زمینه دیپلماسی بین کشور های اسلامی و اسرائیل شد. این پل ارتباطی موقعیت مهمی برای ترکیه بود و این کشور به هیچ قیمتی حاضر به از دست دادن این نقش نبود.

در اولین دوره های اقتدار حزب عدالت و توسعه و پیروزی شخص رجب طیب اردوغان در ترکیه روابط بین دو حکومت در سطح بالایی بود. اردوغان در سال ۲۰۰۵ با أریل شارون دیدار می کند و بعد ملاقات های پی در پی صورت می گیرد. در سال ۲۰۰۶ در پی ماجرای جنگ ۲۲ روزه غزه و شهید شدن تعداد زیادی فلسطینی روابط ترکیه و اسرائیل رو به سردی گذاشت. اوج تضاد بین دو حکومت در سال ۲۰۰۹ در نشست بین المللی اقتصادی در داووس به چشم می خورد. اردوغان در این نشست به همتای اسرائیلی خود شیمون پرز می گوید:«وقتی سخن از کشتن به میان می‌آید می دانیم که شما این کار را به خوبی انجام می دهید. خیلی خوب می دانم چگونه کودکان (فلسطینی) را می کشید.»

ترکیه پل ارتباطی جهان اسلام با رژیم صهیونیستی

در همین سال ترکیه با محکوم کردن اسرائیل در جنگ غزه ضربه ی دیگری به روابط فی ما بین دو حکومت زد. مقامات ترکیه سیاست های اسرائیل در قبال غزه را «تروریسم دولتی» توصیف کردند. در این برهه‌ی زمانی در مناطق مختلف ترکیه تظاهرات ضد اسرائیلی برگزار شده و پرچم های اسرائیل به آتش کشیده شد.

اندکی بعد از این تحولات نخست وزیر رژیم اسرائیل بنیامین نتانیاهو در اکتبر سال ۲۰۰۹ به نقش میانجی‌گری ترکیه بین اسرائیل و سوریه اعتراض کرده و گفت ترکیه گزینه ی مناسبی برای میانجی گری بین دو کشور نیست.

این نکته حائز اهمیت است که ترکیه با به رسمیت شناختن اسرائیل از همان ابتدا یکی از راه های ارتباطی در زمینه دیپلماسی بین کشور های اسلامی و اسرائیل شد. این پل ارتباطی موقعیت مهمی برای ترکیه بود و این کشور به هیچ قیمتی حاضر به از دست دادن این نقش نبود.

در تاریخ ۳۱ می ۲۰۱۰ کشتی ماوی مارمارا (مارمارای آبی) که با هدف کمک به فلسطینیان راهی آب‌های آزاد شده بود توسط نیروهای نظامی اسرائیل متوقف شد و در این ماجرا ۹ نفر ترک جان خود را از دست دادند. در پی این حادثه روابط ترکیه-اسرائیل زخم عمیقی برداشت.
در سال ۲۰۱۳ اسرائیل از ترکیه عذر خواهی کرد و در نهایت در سال ۲۰۱۶ اسرائیل با پذیرش همه‌ی شروط عادی سازی٬ روابط با ترکیه را از سر آغاز کرد.

حجم مبادلات تجاری و اقتصادی ترکیه با اسرائیل در دوره پسا اردوغان جز در چند مقطع مدام رو به افزایش بوده و ترکیه نمی خواهد شریک جدیدی در روابط اقتصادی با اسرائیل داشته باشد. روابط اقتصادی ترکیه و اسرائیل بعد از به اقتدار رسیدن رجب طیب اردوغان علی رغم تمامی تنش ها طبق برخی از آمارها دو و نیم و طبق برخی دیگر تا چهار برابر افزایش یافته است.

در طول روابط بین دو حکومت ترکیه‌ی پسا اردوغانی هیچ گاه از حمایت و کمک به نیروهای فلسطینی ازجمله حماس عقب نشینی نکرد. این موضوع در مرحله‌ی اول ممکن است به عنوان یک پارادوکس در نظر گرفته شود لکن نگاه عمیق تر به این مسئله ما را به نتیجه متفاوتی خواهد رساند. در واقع ترکیه از یک سو میز دیپلماسی با اسرائیل را حفظ می کند و از سوی دیگر فعالیت های ضد اسرائیلی خود را جلو می برد. نقش پل ارتباطی بودن ترکیه بین اسرائیل و جهان اسلام نکته‌ای مهم است که در تحلیل روابط ترکیه و اسرائیل می بایست مدنظر قرار داده شود.

واکنش ترکیه به روند عادی سازی روابط با اسرائیل و مسئله امارات

روابط ترکیه و اسرائیل باعث نمی شود ترکیه به روند عادی سازی روابط با اسرائیل توسط کشورهای عربی واکنش نشان ندهد.
پس از اعلام توافق عادی سازی روابط بین اسرائیل و امارات و بحرین٬ ترکیه واکنش نسبتا شدیدی به این موضوع نشان می دهد و این اقدام را خائنانه توصیف می کند.

ابتدا ابراهیم کالین سخنگو و مشاور سیاست خارجی و امنیت ملی اردوغان اقدامات امارات در راستای عادی سازی روابط با اسرائیل را خائنانه و به معنای فروختن فلسطینی ها توصیف می کند و اندکی بعد شخص اردوغان این اقدامات را محکوم می کند و حتی به قطع یا تنزل روابط دیپلماتیک با این کشور ها اشاره می کند.

ترکیه هم به سبب خصومتی که با رژیم اسرائیل دارد هم به دلیل مشکلات فراوانی که با امارات دارد و در نهایت به دلیل منافع ترکیه و از دست ندادن نقش کلیدی میانجی گری حاضر به تایید عادی سازی روابط بین کشور های عربی و اسرائیل نخواهد شد.

باید پرسید ترکیه علی رغم داشتن روابط عادی با اسرائیل علی رغم همه ی تنش های موجود چرا و چگونه به روند عادی سازی روابط معترض می شود؟

پاسخ را نباید در یک جا جستجو کرد. روابط ترکیه و امارات متحده ی عربی بیشتر از هر زمانی رو به وخامت است. حزب عدالت و توسعه در طول دوران اقتدار خود همواره از اسلام گرایان اخوانی حمایت بی وقفه می کند و در مقابل امارات از تمام توان خود برای خنثی سازی اقدامات مقامات ترک استفاده می کند. امارات قصد دارد مدل توسعه اقتصادی و فرهنگی بدون اسلام را تبدیل به یک الگو سازد و در مقابل حزب اسلام‌گرای عدالت و توسعه ترکیه به عنوان یک رقیب واقعی خود را نشان می دهد. حجم مبادلات تجاری و اقتصادی ترکیه با اسرائیل در دوره پسا اردوغان جز در چند مقطع مدام رو به افزایش بوده و ترکیه نمی خواهد شریک جدیدی در روابط اقتصادی با اسرائیل داشته باشد. روابط اقتصادی ترکیه و اسرائیل بعد از به اقتدار رسیدن رجب طیب اردوغان علی رغم تمامی تنش ها طبق برخی از آمارها دو و نیم و طبق برخی دیگر تا چهار برابر افزایش یافته است. اخیرا نیز مسئله لیبی و اختلافات دو کشور در این زمینه اوضاع را بیش از پیش بدتر کرده است. ترکیه نمی خواهد امارات نقش تاثیر گذار منطقه را از آن خود کند. ترکیه خواهان این است که تنها پل ارتباطی اسرائیل با کشورهای منطقه باقی بماند و نقش فعال خود را از دست ندهد. از طرفی امارات خواستار خرید جنگنده اف ۳۵ از آمریکا است و این موضوع با مخالفت اسرائیل رو به روست. فروش اف ۳۵ ها به امارات را می توان به عنوان پاداش عادی سازی روابط با اسرائیل تلقی کرد. امارات  به زعم خود به واسطه عادی سازی روابط با اسرائیل از امتیازهای زیادی برخوردار خواهد شد و ترکیه به هیچ وجه با این موضوع کنار نخواهد آمد.

در مورد روابط ترکیه با اسرائیل باید در نظر داشت این روابط مدت ها پیش٬ در زمان تاسیس اسرائیل آغاز شده است و حزب عدالت و توسعه آغاز گر آن نبوده و اتفاقا روابط این دو در طول اقتدار حزب عدالت و توسعه با چالش های فراوانی رو به رو شده است بنابراین نباید عادی سازی روابط توسط امارات و بحرین با اسرائیل در این برهه ی زمانی را با روابط ترکیه و اسرائیل مقایسه کنیم. در پایان می توان گفت ترکیه هم به سبب خصومتی که با رژیم اسرائیل دارد هم به دلیل مشکلات فراوانی که با امارات دارد و در نهایت به دلیل منافع ترکیه و از دست ندادن نقش کلیدی میانجی گری حاضر به تایید عادی سازی روابط بین کشور های عربی و اسرائیل نخواهد شد.

شواهد حاکی از آن است که به زودی عربستان سعودی نیز به این توافق ننگین خواهد پیوست و تنش‌های موجود بین ترکیه و کشور های عربی بیش از پیش خواهد شد.

نمایش بیشتر

نوشته های مشابه

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

دکمه بازگشت به بالا