جایگاه ورزش، خیریه و فرهنگ در قدرت نرم قطر

مهدی معرفت

بسیاری از ابزارهای قدرت نرم قطر، بنیادها و مؤسساتی هستند که غالبا توسط دولت حمایت و تأمین مالی می‌شوند. مؤسساتی نیمه دولتی-نیمه خصوصی که مشغول فعالیت‌های بین‌المللی از جمله همکاری با سایر نهادها، کمک‌های بین‌المللی و خدمات اجتماعی هستند. در غالب این مؤسسات، رد پای خاندان آل ثانی به چشم می‌خورد و اصلا توسط حاکمیت تأمین مالی می‌شوند.

حوزۀ فعالیت این مجموعه‌ها شامل سرمایه‌گذاری‌های علمی-آموزشی، فعالیت‌های خیریه، سرمایه‌گذاری در رویدادهای ورزشی و اقدامات فرهنگی و … است. در این میان نقش «بنیاد قطر» و نهادهای خیریه در  شناخت الگوی حاکمیتی قطر بسیار پر اهمیت است. فعالیت این مؤسسات خیریه در عرصۀ بین‌المللی، زمانی مهم‌تر از گذشته جلوه نمود که چهار کشور عربستان، امارات متحده عربی، مصر و بحرین در میان تحریم‌های خود علیه قطر، چهار مؤسسه خیریه را نیز تحریم کردند. این تحریم‌ها نشان می‌دهد که مؤسسات خیریۀ قطری تنها نقش خیریه‌ای و بشردوستانه در جهان بازی نمی‌کنند و بسیاری از اهداف و نقشه‌های سیاسی- اجتماعی حکومت قطر، توسط این مؤسسات اجرا می‌شود.

در این میان بنیاد قطر رسمأ متعلق به حاکمیت است و مؤسسات خیریۀ دیگر، به‌صورت رسمی وابسته به حاکمیت قطر نیستند. در ادامه فعالیت‌های بنیاد قطر، مؤسسات خیریه‌ای و اقدامات قدرت‌آفرین قطر در بخش ورزش، فرهنگ و گردشگردی و همچنین ارتباطات بین‌المللی قطر را از زاویۀ اعمال قدرت حاکمیت قطر بررسی خواهیم کرد.

بنیاد قطر[۱]

یکی از اولین اقداماتی که شیح حمد(امیر سابق قطر) انجام داد، تأسیس بنیاد قطر در همان سال به قدرت رسیدن یعنی سال ۱۹۹۵ بود. مؤسسۀ عریض و طویلی که ریاست آن برعهدۀ شیخه موزه مادر تمیم أمیر فعلی و همسر دوم حمد است. بنیادی که مهم‌ترین نهاد حاکمیتی برای پیگیری و اجرای اهداف و راهبردهای آموزشی و فرهنگی قطر و یکی از نهادهای اعمال قدرت حاکمیت قطر و حتما مهم‌ترین آن‌ها است.

این بنیاد بر سه حوزۀ آموزش، پژوهش‌های علمی و توسعۀ اجتماعی متمرکز بوده و همچنین بخشی از سرمایۀ خودر ا نیز صرف سرمایه‌گذاری‌های مشترک اقتصادی با شرکت‌های خارجی کرده است.

از مؤسساتی که زیر چتر حمایت آن هستند می‌توان به دانشگاه‌ها، مجموعه‌های آموزشی که غالبا در شهر آموزش قطر یا همان «مدینه التعلیمه» متعلق به بنیاد قطر قرار دارند و همچنین پارک علم و صنعت قطر که خود شامل ۲۱ شرکت فعال در زمینۀ تحقیقات علمی و توسعه‌ای است، اشاره کرد.

بنابر گفتۀ مسئولین اصلی این بنیاد، هدف اصلی فعالیت‌های بنیاد «حمایت از قطر در انتقالش از یک اقتصاد کربن محور به یک اقتصاد دانش‌بنیان، بوسیله آزاد کردن پتانسیل انسان‌ها» است. هدفی که چشم انداز قطر را در بخش توسعۀ اقتصادی و اجتماعی تشکیل داده است و فعالیت‌هایش از تأسیس موزۀ هنرهای مدرن عرب در قطر تا ساخت مسجد در اقصی نقاط جهان را در بر می‌گیرد!

توسعه آموزشی

فعالیت‌های بنیاد قطر در عرصۀ‌ آموزش، دامنه‌ای به وسعت  مقطع ابتدایی تا آموزش عالی را دربرگرفته است؛ چرا که این بنیاد در پی تربیت رهبران آیندۀ قطر است. در عرصۀ آموزش پیش از دانشگاه تأسیس آکادمی رهبری قطر با همکاری نیروی نظامی قطر و راه‌اندازی برنامۀ «پل آکادمیک»  به منظور کمک به دانش‌آموزان برای انتقال از دبیرستان به دانشگاه، از جمله اقدامات این بنیاد است.

در زمینۀ آموزش عالی، این بنیاد از چندین دانشگاه بین‌‌المللی برای ایجاد پردیس در کشور قطر درخواست کرده است تا بتواند متخصصان مورد نیاز برای اقتصاد دانش‌بنیان را تربیت کند. تا امروز ۹ شاخه از دانشگاه‌های بین‌المللی، به وسیلۀ بنیاد قطر در محل شهر آموزش قطر ایجاد شده اند. اسامی این دانشگاه‌ها و سال تأسیس آن‌ها بشرح زیر است:

۱۹۹۸ – Virginia Commonwealth University

۲۰۰۲ – Weill Cornell Medicine-Qatar

۲۰۰۲ – College of the North Atlantic Qatar

۲۰۰۳ – Texas A&M University at Qatar

۲۰۰۴ – Carnegie Mellon University Qatar

۲۰۰۵ – Georgetown University School of Foreign Service in Qatar

۲۰۰۸ – Northwestern University in Qatar

۲۰۱۱ – HEC Paris in Qatar

۲۰۱۱ – University College London Qatar

در این دانشگاه‌ها دوره‌های کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکتری در رشته‌های مختلف از  پزشکی، علوم انسانی و مهندسی گرفته تا ارتباطات و روزنامه‌نگاری و حتی طراحی مد و لباس آن هم با حضور اسانید غربی و دانشجویانی که بسیاریشان خارجی و بیشتر از خانم‌ها هستند، برگزار می‌شود. همچنین «دانشگاه حمد بن خلیفه» به‌عنوان یک دانشگاه جامع نیز توسط بنیاد در سال ۲۰۱۰ تأسیس شد که «دانشکدۀ مطالعات اسلامی» آن، به‌عنوان مرکزی بین‌المللی و اسلامی، با هدف تربیت دانشجویان با مبانی، رفتار و فرهنگ اسلامی در رشته‌های مطالعات اسلامی معاصر، سیاستگذاری عمومی اسلامی و تأمین مالی اسلامی و با حضور چشم‌گیر شخصیت‌های اسلام‌گرا و نزدیک به إخوان المسلمین فعالیت می‌کند.

از دیگر اقدامات این بنیاد حمایت از نوآوری‌های تحقیقاتی، محیط زیستی و پزشکی است و در همین راستا پارک علم و فناوری قطر را در سال ۲۰۰۹ با سرمایه‌گذاری بالغ بر ۸۰۰ میلیون دلار افتتاح کرد. در حوزۀ محیط زیست، شورای ساختمان‌سازی سبز قطر و مؤسسۀ تحقیقات محیط زیست و انرژی قطر را با هدف ارتقای پایداری محیط زیست راه‌انداخته است ودر حوزۀ پزشکی مؤسسه تحقیقات پزشکی قطر  را با تمرکز بر دیابت، سرطان و بیماری‌های قلبی عروقی تأسیس کرده است. همچنین اقدام به ساخت مرکز تحقیقات پزشکی صدرا  با ۷.۹ میلیارد دلار هزینه به‌عنوان ابرپروژه‌ای با امکانات مناسب پزشکی و آموزشی کرده است که قرار است به کشورهای شورای همکاری خلیج فارس خدمات بهداشتی و درمانی ارائه دهد.

توسعۀ اجتماعی

بنیاد قطر در راستای توسعۀ اجتماعی بر پایۀ سه اصل «پرورش جامعه‌ای مترقی»، «بهبود زندگی فرهنگی و حفظ میراث قطر» و «مورد توجه قرار دادن نیازهای اجتماعی جامعۀ فعلی»، در حوزه‌های فرهنگی، هنری و اجتماعی به فعالیت می‌پردازد.

برخی از اقدامات فرهنگی و هنری این مؤسسه شامل راه‌اندازی «شبکه الجزیرۀ للأطفال»[۲] در سال ۲۰۰۵ و قرار گرفتن کتابخانۀ ملی قطر تحت مالکیت بنیاد قطر در سال ۲۰۰۶ است که بخش قابل توجه این کتابخانه، بخش میراث عربی و اسلامی است که شامل مجموعه‌ای تاریخی از کتاب‌ها، مجلات، دست‌نوشته‌ها، نقشه‌ها و ابزارهای علمی است که مربوط به قرن ۱۵ میلادی می‌شود. در سال ۲۰۱۰ نیز بنیاد اقدام به تأسیس موزۀ هنر مدرن عرب،  با عنوان «مصاف» کرده است که علاوه بر برپایی نمایش‌گاه‌های مختلف، دارای بزرگترین مجموعۀ مجسمه‌ها و نقاشی‌های هنرمندان عرب در جهان است. همچنین در ۱۰ دسامبر ۲۰۱۰ باشگاه فوتبال بارسلونا اعلام کرد که با بنیاد قطر بر سر قرارداد پذیرفتن اسپانسر بر روی پیراهن این باشگاه به مبلغ ۱۷۰ میلیون یورو و به‌صورت سالانه ۳۰ میلیون یورو و به مدت ۵ سال به توافق رسیده است؛ که این موضوع پایانی بود بر سنت این باشگاه که برای پیراهن تیم، هیچ‌گاه حامی مالی قبول نمی‌کرد! این  کار بنیاد را بیشتر باید یک کار فرهنگی و برای تصویرسازی جهانی دانست تا یک کار اقتصادی و هدف از آن به صورت واضح برند کردن و محبوب کردن نام بنیاد قطر در جهان می‌باشد؛ تا از قِبل آن بتواند سرمایه‌گذاری های مشترک بیشتری با کشورهای خارجی انجام دهد، حمایت مجامع  حقوقی مانند سازمان ملل را بیشتر جلب کند و از دانشگاه ها و وموسسات علمی بیشتری در درون خاک قطر نمایندگی بگیرد.

نام بنیاد قطر(Qatar Fundation) بر روی پیراهن تیم فوتبال بارسلونا

از مهمترین اقدامات اجتماعی بنیاد نیز می‌توان از مرکز توسعۀ اجتماعی یاد کرد که در سال ۱۹۹۶ توسط «موزه بنت ناصر» تأسیس شد؛ تا برنامه‌های اجتماعی را برای خانواده‌های قطری سازماند‌هی کند. هدف این مرکز ارتقاء ارزش‌های اجتماعی اسلامی و کمک به ایجاد خانواده‌های پایدار و خودکفا از طریق ارائه آموزش در محل کار و دوره‌هایی در زمینۀ مدیریت مالی و…  است. در سال ۲۰۰۶ نیز موزه بنت ناصر مؤسسۀ تحقیقاتی خانوادۀ بین‌المللی دوحه  را راه‌اندازی کرد که در زمینۀ مبانی حقوقی، اجتماعی و علمی خانواده به عنوان واحد اصلی جامعه به مطالعه می‌پردازد.

بنیاد قطر با بودجه‌ای قابل توجه و اعلام نشده به عنوان دولتی در دولت دیده می شود. یکی از مجلل‌ترین استادیوم های در حال ساخت قطر برای جام جهانی جنجال برانگیز ۲۰۲۲ در «شهر آموزش بنیاد قطر» قرار دارد. پروژه های آموزشی بنیاد قطر جوایز بین المللی متعددی دریافت کرده است.

شیخه موزه چند دکترای افتخاری برای کارهای بشردوستانه‌اش از دانشگاه‌های غرب از جمله دانشگاه جرج تاون واشنگتن و کالج سلطنتی لندن گرفته است. وی از سال ۲۰۰۳ نمایندۀ ویژه یونسکو برای آموزش پایه و عالی بوده است. همچنین در سال ۲۰۱۳ جایزۀ خدمات عمومی «بوش» را از بنیاد کتابخانۀ ریاست جمهوری بوش و از دست رییس جمهوری پیشین آمریکا و همسرش «باربارا بوش» دریافت کرد.

یکی از برنامه های بنیاد قطر با عنوان «آموزش یک کودک»[۳] است که هدفش ارائه آموزش ابتدایی با کیفیت برای کودکان محروم در سراسر جهان است. شیخه موزه که خود مادر هفت فرزند است در سخنرانی دریافت جایزه اش گفت «بذر ذهن‌های موفق آموزش است. برنامه آموزش یک کودک می‌کوشد دور از دسترس‌ترین کودکان جهان را جذب کند تا چرخه بی‌رحم فقر شکسته شود.»

«شهر آموزش» با چهار کیلومتر مربع وسعت میزبان نه شعبه دانشگاههای غربی از جمله «نورت وسترن» و «تکزاس ای اند ام» است.

افراد اصلی بنیاد قطر

از ترکیب بخش های مختلف بنیاد به راحتی می‌توان فهمید که این بنیاد چقدر با خانواده سلطنتی قطر ارتباط تنگاتنگی دارد و عملا بدست خانواده سلطنتی قطر اداره می‌شود. هم چنین با حضور دو نفر از هیئت وزیران دولت قطر در هیئت مدیره بنیاد ارتباط وثیق بنیاد با دولت و منبع تأمین مالی غیرخصوصی آن روشن می‌گردد. شیخه موزه بنت ناصر رئیس هیئت مدیرۀ بنیاد و دخترش هند بنت حمد و دختر دیگرش میاسه بنت حمد در صدر تیم رهبری این بنیاد قرار دارند و تصمیم گیری‌ها و سیاست‌های کلان و اصلی بنیاد بدست آن‌ها است.

بی‌شک به آسانی نمی‌توان پذیرفت که بنیاد قطر‌ صرفا اهدافی فرهنگی، آن هم با تمرکز بر پیشرفت قطر به سمت مدرنیزم و اقتصاد دانش بنیان در سر دارد. چرا که به‌عنوان مثال دانشگاه حمد بن خلیفه و دانشکدۀ مطالعات اسلامی آن که از پایگاه‌های إخوان در قطر است نیز متعلق به همین بنیاد است.

نمایی از مسجد شهر آموزش قطر با مناره‌هایی که جهت قبله را نشان می‌دهند

یکی از مهم‌ترین نقاط ضعف قطر جمعیت بسیار کم است و نتیجۀ آن کمبود نیروی انسانی است. کمبود نیروی انسانی قطر به این معنی است که آنها هرگز یک قدرت سخت نظامی نخواهند شد، از این رو با صرف منابع مالی برای کسب نفوذ بین المللی می‌کوشند قدرت نرم خود را افزایش دهند.[۴] امری که به روشنی در بنیاد قطر قابل مشاهده است.

در شبکه‌های اجتماعی توییتر و فیسبوک، توسط بعضی کاربران ادعا شده است که بنیاد با پولشویی از تروریسم و افراطی‌گری در منطقه حمایت مالی می‌کند؛ اما جدا از کم بودن تعداد این کاربران، این مدعیان سندی هم برای مدعای خود ارائه نمی‌دهند. به‌نظر می‌رسدکه بنیاد چنین اقداماتی انجام نمی‌دهد؛ بلکه حکومت قطر از ابزارهای دیگر خود برای این کار استفاده می‌کند و از وجهۀ بنیاد قطر برای اعمال قدرت نرم و تثبیت حاکمیت و برندسازی جهانی بهره می‌برد.

حضور موزه بنت ناصر در کنار شیخ یوسف قرضاوی در اولین جشن فارغ التحصیلی دانشکدۀ مطالعات اسلامی دانشگاه حمد بن خلیفه

مؤسسات خیریۀ قطری

در کشوری که حدود ۹۰ درصد از فعالیت‌ مؤسسات خیریه‌ در خارج از این کشور انجام می‌شود بخش خیریه از اهمیت فراوانی در شبکه قدرت و ثروتش در سطح منطقه برخوردار است. خیریه‌های فراوانی در این شبکه نقش‌آفرینی می‌کنند. این مؤسسات با اقدامات خیریه‌ای خود علاوه بر تثبیت حاکمیت قطر در بیرون از مرزها، منجر به کسب مشروعیت برای حاکمیت قطر می‌شوند و همچنین روشی برای کمک‌رسانی به اسلام‌گرایان و گروه‌های مرتبط با آن‌ها محسوب می‌شوند.

از خیریه‌های قطری که به‌نوعی دارای اهمیت هستند و دارای ارتباطات بین‌المللی فراوانی هستند می‌توان از هلال احمر قطر، بنیاد خیریه جاسم و حمد بن جاسم و مؤسسه خدمات اجتماعی قطر نام برد. در این بخش به اجمال به معرفی چند خیریۀ مهم و سرشناس بین‌المللی قطر یعنی «عفیف»، «فیصل بلاحدود» و «فخورا» خواهیم پرداخت؛ البته خیریه‌های قطری و اهمیت نهاد خیریه در قطر محدود به این چند مؤسسه نیست.

مؤسسه خیریۀ عفیف[۵] 

این مؤسسه در سال ۲۰۱۲ توسط «حسن ابراهیم الأصمخ» تأسیس شده است و بیشتر فعالیت‌هایش خارج از قطر است. میانمار، سودان، سومالی، سریلانکا، موریتانی و قرقیزستان از جمله کشورهایی هستند که خیریه عفیف در آن‌ها فعالیت می‌کند.

این خیریۀ معروف و بزرگ قطری تاکنون سعی کرده است که خود را حداقل در ظاهر از مسائل سیاسی به دور نگه دارد و وجهه‌ای که از خود ساخته است، چهرۀ یک مؤسسۀ خیریه برای کمک به محرومان است. عفیف علیرغم تازه تأسیس بودنش توانسته است فعالیت خود را در کشورهای مختلف افریقایی و آسیایی گسترش دهد و از همین حیث می‌تواند پایگاه مناسبی برای مشروعیت‌زایی  سیاسی و اجتماعی برای نظام قطر در سطح بین‌الملل باشد.

فعالیت این خیریه شامل فعالیت‌های آموزشی، فرهنگی، بهداشتی، عمرانی، کمک‌های غذایی، اشتغال‌زایی و توانمندسازی و حتی آزادکردن مسلمانانی است که در میانمار به بردگی گرفته شده‌اند[۶]. گسترۀ جمعیتی بهره‌مند از برخی فعالیت‌های این خیریه بشرح زیر است:

موضوع	تعداد (افراد بهره‌مند)
پروژه‌های توانمندسازی اقتصادی		۲۵۳۲۱
پروژه‌های آموزشی		۵۹۰۴۴
پروژه‌های سلامت		۱۷۶۳۵۷
پروژه‌های کمک‌های بشردوستانه تسکینی		۲۷۵۸۰۳۰
پروژه‌های نانوایی		۱۲۰۰۰۰۰۰
پروژه‌های حفر چاه		۲۲۲۲۴۳۰۰
سبدهایی غذایی		۱۰۰۰۰۰
ساخت مسجد		۶۵۸۰۹۵۰
ساخت خانه برای فقرا		۳۰۰۰۰
ذبح قربانی		۱۵۰۰۰۰۰
افطاری		۱۰۰۰۰۰۰

ارتباط خوب دولت قطر و دولت ترکیه منجر به ارتباط نهادهای خیریه‌ای این  دو کشور نیز شده است؛ به‌عنوان مثال هلال‌احمر ترکیه یکی از نهادهایی است که بسیاری از مؤسسات خیریه قطری ازجمله مؤسسه عفیف ارتباط و همکاری دارند. نهادهای بین‌المللی دیگر نظیر بانک توسعه اسلامی، آژانس پناهندگان سازمان ملل، صندوق کمک‌های بشردوستانه سازمان همکاری ‌های اسلامی (OICHF) و همچنین سازمان تسکین اسلامی (Islamic relief) نیز از جمله سازمانها و نهادهایی هستند که مؤسسه خیریه عفیف با آنها در ارتباط است.

دارایی ابراهیم الأصمخ مدیر عفیف که از خانوده‌ای ثروتمند و فعال در عرصۀ ساختمان سازی و املاک و مستغلات است، در حال حاضر ۱.۷ میلیارد دلار و دارایی خیریه عفیف ۲۷.۵ میلیون دلار برآورد شده است. الأصمخ در سال ۲۰۱۰ میلادی ۲۷.۵ میلیون دلار به حساب خیریه قطر به منظور اعطای وام به جوانان واریز کرد.[۷]

بنیاد الفیصل بلاحدود[۸]

این بنیاد تحت مدیریت و متعلق به فیصل بن قاسم آل‌ثانی یکی از ثروتمندترین اشخاص قطری است و در زمینه خیریه، کارآفرینی، فرهنگی، آموزشی، سلامت و موضوعات مربوط به توسعه فعالیت می‌کند. تمرکز اصلی این بنیاد بر بحث آموزشی و تربیتی یعنی ساخت محیط‌های آموزشی و کمک آموزشی است.

به گفته وبگاه فوربز، فیصل با دارایی ۲.۴ میلیارد دلار، ثروتمندترین شخص در قطر و رتبه ۸۶۸ را در جهان دارد. وی مالک یک هلدینگ اقتصادی به نام «الفیصل القابضه» که در زمینه‌های عمران و ساخت و ساز، بازرگانی، خدمات آموزشی، خدمات تفریحی و…فعالیت می‌کند. البته در وبگاه فوربز هتلداری را یکی از مهم‌ترین فعالیت‌های اصلی فیصل بن قاسم معرفی کرده است. علاوه بر این وی رئیس انجمن تجار قطری و عضو هیئت امنای دانشگاه قطر نیز می‌باشد.

این مؤسسه در پایگاه اطلاع رسانی خود اهداف زیر را برای فعالیتش معرفی کرده است.

1. اجرای فعالیت‌های خیریه عام المنفعه
2. حمایت مالی از برنامه‌های خیریه ای آموزشی، اجتماعی و فرهنگی
3. شرکت در پروژه های سرمایه‌گذاری به منظور بالا بردن درآمد مؤسسه
4. کمک مالی به کسانی که آمادگی ازدواج دارند ولی مشکل مالی دارند
5. کمک مالی به دانشجویان برای اتمام درس
6. چاپ و انتشار کتاب و نشریات فرهنگی و همچنین ایجاد کتابخانه‌های تخصصی برای محققان و متخصصان

مؤسسه فخورا[۹]     

فخورا نام مدرسه‌ای در نوار غزه بود که در سال ۲۰۰۹ توسط رژیم صهیونیستی مورد حمله قرار گرفت و نام مؤسسه از این مدرسه گرفته شد تا نمادی برای آموزش جوانان و نوجوانان فلسطینی باشد.

اهمیت این مؤسسه و کمپین خیریۀ بین‌المللی آن به لحاظ گردش مالی، سرمایه‌گذاری در پروژه‌های اقتصادی و تنوع فعالیت‌هایش نیست، بلکه اهمیت آن به‌خاطر تمرکزش بر آموزش بسیاری از کودکان، دانش آموزان و دانشجویان فلسطینی است که با کمک این مؤسسه انجام می‌شود. به این فعالیت‌ها از زاویۀ دیگری نیز می‌توان نگریست و آن اینکه از منظر فکری و فرهنگی می‌تواند یک سرمایه‌گذاری بلندمدت آموزشی و فرهنگی برای قطر باشد. همکاری برخی مؤسسات و نهادها مانند بانک توسعه اسلامی، هلال احمر قطر، سازمان ملل و …. می‌تواند این مؤسسه را ازلحاظ ارتباطات بین‌المللی و داخلی مهم جلوه دهد. فخورا در راستای خدمات آموزشی، به ساخت و ساز فضاهای آموزشی و درمانی نیز می‌پردازد. عمده فعالیت این مؤسسه در نوار غزه و کرانه باختری رود اردن است و حمایت مالی  از ۱۰۰ دانشجوی کارشناسی و کارشناسی ارشد در هر سال از جمله اقدامات این مؤسسه است. در حال حاضر ۳۳۰ نفر از محصلین از خدمات فخورا بهره‌ می‌برند.[۱۰]

ورزش برای قدرت نرم

یکی از حوزه‌های کسب قدرت نرم در دنیای کنونی حوزۀ ورزش است. ورزش علاوه بر گردش مالی بالا و مزایای اقتصادی آن برای کشورها، اثرات مثبت دیگری از حیث برندسازی و کسب محبوبیت بین‌المللی برای کشورها دارد و حکومت‌هایی که نقش‌آفرینی بین‌المللی برای آن‌ها حائز اهمیت است، سرمایه‌‌گذاری قابل توجهی در این عرصه کرده‌اند. کشور قطر نیز با سرمایه‌گذاری در این عرصه علاوه بر تلاش در راستای افزایش قدرت نرم خود در سطح بین‌المللی، همواره مراقب است که از همسایۀ رقیب خود یعنی امارات عقب نیافتد. نقاط تمرکز کشور قطر در حوزه ورزش را می‌توان به چند دسته تقسیم کرد:

خرید باشگاه ورزشی خارجی: یکی از اقداماتی که کشور قطر و نهادهای سرمایه‌گذاری مرتبط با حاکمیت قطر انجام می‌دهند، خرید بخشی یا تمام یک باشگاه ورزشی خارجی است که بدین وسیله اهداف مذکور را تأمین می‌کنند. به طور مثال در سال ۲۰۱۲ مؤسسه سرمایه‌‌گذاری ورزشی قطر(Qatar Sports Investment)، باشگاه پاری‌سن‌ژرمن فرانسه  را به طور کامل خریداری نمود.

اسپانسر برای باشگاه‌های مطرح: یکی دیگر از اقدامات حاکمیت قطر امضای قرارداد با باشگاه‌های مطرح خارجی به منظور تصویرسازی جهانی و کمک به اثرگذاری‌های بلندمدت است. همانطور که در قسمت بنیاد قطر اشاره شد در سال ۲۰۱۰، قراردادی بین بنیاد قطر و باشگاه ورزشی بارسلونا امضا شد که یکی از مفاد آن نوشتن نام بنیاد قطر و بعد از آن هواپیمایی قطر[۱۱] بر روی پیراهن این باشگاه بود.

جذب بازیکنان خارجی در لیگ و تیم ملی فوتبال: باشگاه‌های قطری و حاکمیت قطر به منظور ارتقای سطح ورزش کشور خود و نقش‌آفرینی بیشتر بین‌المللی، با بازیکنان مطرح جهانی برای بازی در تیم‌هایشان قرارداد می‌بندند که از آن جمله می‌توان به ژاوی، رائول و باتیستوتا اشاره کرد که همگی زمانی یکی از بهترین‌های فوتبال در جهان بودند. این مسأله حتی در تیم ملی قطر نیز به چشم می‌خورد؛ از جمع ۲۷ بازیکن دعوت شده به اردوی تیم ملی قطر برای دیدار برابر ایران در مقدماتی جام جهانی ۲۰۱۸، شانزده بازیکن خارجی در ترکیب این تیم حضور داشتند.

میزبانی رقابت های ورزشی: یکی از اقدامات مهم برای اثرگذاری بین‌المللی و افزایش قدرت نرم حاکمیت در سطح جهانی، میزبانی از رقابت‌های ورزشی است. در این زمینه نیز کشور قطر تمام تلاش خود را در سال‌های اخیر به کار گرفته است. میزبانی از بازی های آسیایی سال ۲۰۰۶ و جام ملت‌های آسیا در سال ۲۰۱۱ و بالاخره پس از دو تلاش ناموفق برای میزبانی المپیک ۲۰۱۶ و ۲۰۲۰، بدست آوردن میزبانی جام جهانی ۲۰۲۲، مهم‌ترین نمود این استراتژی حاکمیت قطر است؛ زیرا در زمان برگزاری جام جهانی نگاه اغلب رسانه‌ها و مردم جهان به این رویداد و این کشور خواهد بود و موجب قدرت‌افزایی بیش از پیش این کشور در عرصه جهانی و به خصوص منطقه‌ای خواهد شد.

قطر برای تحقق این هدف طبق اعلام وزارت ورزش این کشور، تا سال ۲۰۱۷ حدود ۹۸ میلیارد دلار در پروژه‌های مرتبط با جام جهانی در این کشور هزینه کرده است و انتظار می‌رود در سال ۲۰۱۸ نیز حدود ۱۳ میلیارد دلار دیگر هزینه صورت بگیرد.

این‌گونه رویدادها علاوه بر ایجاد مشاغل فراوان و رونق اقتصادی، اثرات اجتماعی و برندسازی فراوانی برای کشور میزبان می‌تواند داشته باشد؛ از جهتی این اقدام را می‌توان حتی در مسیر رقابت با امارات برای بدست آوردن میزبانی رویدادهای جهانی تحلیل کرد، اقدامی که آن‌چنان موجب خشم رقبای قطر از محور لیبرال گشته است که منجر به درخواست‌های مکرر امارات و عربستان سعودی برای لغو میزبانی این کشور و مشروط کردن لغو تحریم‌ها به این اقدام شده است!

مراسم اعطای میزبانی قطر برای جام جهانی ۲۰۲۲

فعالیت‌های فرهنگی قطر

یکی از ابزراهای قدرت آفرین در حوزۀ قدرت نرم انتقال فرهنگ و معرفی فرهنگ یک کشور در سطح بین‌المللی است. به‌غیر از رسانه‌های قوی و پرنفوذی چون الجزیره و bein، برگزاری رقابت‌های بین المللی جذب دانشجویان خارجی، جذب توریست، تأسیس موزه‌ها، حمایت از تولیدات سینمایی جهانی و … از استراتژی‌های قطر برای انتقال فرهنگ و دیده شدن کشورش توسط جهانیان است.

از استراتژی‌های قطر برای انتقال فرهنگ و دیده شدن کشورش توسط جهانیان، تبدیل شدن به مرکز بین‌المللی کنفرانس است. به طور مثال مؤسسه توسعه MICE قطر طراحی شده تا کنفرانس‌ها و نشست‌های داخل قطر را ارتقا دهد و تعداد زیادی کنفرانس بین المللی در موضوعات مختلف از جمله کنفرانس WTO در سال ۲۰۰۱، کنفرانس بین المللی تغییرات اقلیم ۲۰۱۲، کنفرانس بررسی جنگ لیبی و سوریه، کنفرانس های اتحادیه جهانی گاز و … تا کنون برگزار کرده است.

هواپیمایی قطر نیز که هواپیمایی ۵ ستاره است و بسیار روی رضایت مشتری و خدمات مشتریان و بازاریابی کار می کند نیز در زمینۀ انتقال فرهنگی، اثرات بین‌المللی غیرقابل اغماضی دارد. این هواپیمائی در سال ۲۰۱۴ به مقصد ۱۰۰ کشور دنیا پرواز انجام می‌داد و گستره‌ای از سلایق از زائران شهرهای زیارتی تا لاس وگاس را پوشش داده است و به عنوان برترین هواپیمایی سال در در ۲۰۱۷ انتخاب شده‌ است. این شرکت در سال ۲۰۱۳ به عنوان اسپانسر باشگاه بارسلونا انتخاب شد که همین اقدام نیز ثمرات فراوانی در زمینه‌ی قدرت نرم برای این شرکت و حاکمیت قطر داشته است.

تبلیغ هواپیمائی قطر(Qatar Airways) رو پیراهن بارسلونا و هم‌زمان تبلیغ هواپیمائی امارات(Fly Emirates) روی پیراهن رئال مادرید

گردشگری از دیگر حوزه های تلاش قطر برای جلب توجه و معرفی خود به جهانیان است. اولویت این بخش در سند چشم‌انداز ۲۰۳۰ قطر نیز مورد تاکید قرار گرفته است. و قرار است سهم کل بخش گردشگری تا سال ۲۰۳۰ به ۵.۲ درصد برسد و ۹.۷ درصد از اقتصاد غیرهیدروکربنی را این حوزه در اختیار داشته باشد. قطر رتبه‌ی دوم صنعت گردشگری در منطقه و چهل و سوم جهانی در شاخص رقابت گردشگری و سفر که توسط انجمن جهانی تجارت در سال ۲۰۱۵ بیان شد را در اختیار دارد. همچنین قطر سریع‌ترین رشد توریست‌های ورودی در منطقه را برای خود به ثبت رسانده است. این نرخ برای قطر به طور متوسط ۱۱.۵ درصد در ۵ سال گذشته بوده است.

اگرچه اغلب مسافرانی که به قطر می‌روند با قصد تفریح و سرگرمی در این کشور اقامت می‌کنند؛ اما اقامت تجاری نیز حدود ۴۲ درصد از این سفرها را تشکیل می‌دهد. به عبارت دیگر قطر توانسته است جاذبه‌های اقتصادی و تجاری خود را همپا با مراکز تفریحی و سرگرمی این کشور ارتقا داده و از این طریق نیز به جذب گردشگران خود رونق ببخشد. در حال حاضر ۸۲ درصد از گردشگران قطر از خارج از این کشور بوده و این امر به دلیل جمعیت کم قطر تقریبا طبیعی به نظر می‌رسد. در بین گردشگران مختلف خارجی، کشورهای حاشیه‌ی خلیج فارس بیش از نیمی از مسافران ورودی به قطر را تشکیل می‌دهند. نکتۀ بسیار مهم دیگر در مورد توسعۀ گردشگری در قطر لغو روادید برای مسافران ۱۰۳ کشور جهان است!

فرودگاه حمد با آمار هر سه دقیقه، پنج پرواز، در حال خدمت رسانی به ۳۰ میلیون مسافر در سال، از اقصی نقاط دنیا است که برای تجارت، تفریح و دیدن از جاذبه‌های خاص گردشگری قطر عازم این کشور می‌شوند.

دهکدۀ فرهنگی کتارا، جزیره مروارید، آثار باستانی، سوق واقف، هتل‌های مجلل، کورنیش دوحه، کشتی های تفریحی کروز، موزه‌ها، مراکز خرید، مسجد ملی محمدبن عبدالوهاب و … و حتی شهر آموزش از جذابیت‌های قطر برای گردشگران خارجی است.

هواپیمائی قطر با پیشرفته ترین و مجهزترین هواپیماها برای پرواز به مقصد ۱۰۰ کشور دنیا

المیاسه بنت حمد آل ثانی

آل ثانی برای افزایش قدرت نرم خود در میان ملت‌ها تصمیم گرفت تا قطر را به‌عنوان یک کشور تاریخی و ریشه‌دار عربی و پایگاه و حامی هنر و فرهنگ معرفی کند. این­جا هم کار به دست یکی از اعضای این خاندان سپرده شده و او هم به ­وسیله قدرت مالی موجود و استفاده از مشاورین برجسته درصدد اجرای مدیریتی واحد در فضای فرهنگی قطر برآمد.

المیاسه بنت حمد آل ­ثانی دختر امیر سابق و خواهر امیر فعلی قطر در سال ۲۰۰۶ با دستور پدرش به عنوان رییس اداره موزه قطر منصوب شد و از آن سال بدون هیچ سابقه‌ای در عرصۀ هنر به چهره قدرتمندی در دنیای هنر تبدیل شد. المیاسه در فهرست سالیانه ۱۰۰ قدرت برتر نشریه آرت ریویو به دلیل «قدرت خرید کلان موسسه متبوعش» نخستین بار در سال ۲۰۱۱ در مقام ۹۰ این فهرست دیده شد، و در سال ۲۰۱۲ به مقام یازدهم صعود کرد و در سال ۲۰۱۳ به‌عنوان قدرتمندترین چهره دنیای هنردر صدر این فهرست قرار گرفت.

از خریدهای نجومی المیاسه می‌توان به خرید «تابلوی ورق بازها» از «پل سزان» در یک حراجی به قیمت ۲۵۰میلیون دلار و «مرکز سفید» از «مارک روتکو» به ارزش بیش از ۷۰میلیون دلار  در سال ۲۰۰۷ و خرید یکی از آثار «دیمین هرست» به بیش از ۲۰میلیون دلار در سال ۲۰۱۱ و اشاره کرد. خریدهایی که همگی برای موزه های قطر انجام گرفته‌اند.

در حالی که اماراتی ها با همکاری موزه‌های بزرگ بین‌المللی مثل «لوور» و «گوگنهایم» سعی می‌کنند در کشور خود موزه‌های برجسته‌ای راه‌اندازی کنند. قطر به تنهایی و با صرف میلیاردها دلار در طی سال های اخیر، توانسته است سه موزه تراز اول در دوحه، پایتخت این کشور راه اندازی کند. در حقیقت المیاسه با این هزینه‌ها علاوه بر ایجاد قدرت نرم برای قطر سعی دارد تصور مردم جهان را از قطر به‌عنوان حامی گروه‌های جهادی یا آنگونه که در رسانه‌ها القا می‌کنند، گروه‌های تروریستی تغییر دهد.^[۱۲]

مؤسسۀ فیلم دوحه[۱۳] و باز هم حضور المیاسه در رأس آن یکی دیگر از ارکان حضور و تأثیرگذاری قطر در سطح بین‌المللی در عرصۀ فرهنگ و هنر برگزیده است. این مؤسسه یکی از حامیان مالی فیلم فروشندۀ اصغر فرهادی برندۀ جایزۀ اسکار بود که پس از کسب این جایزه المیاسه در صفحۀ رسمی خود در اینستاگرام نوشت: افتخار می کنم که به عنوان اولین مؤسسۀ سینمایی عرب، در سه سال متوالی چهار بار نامزد دریافت اسکار شدیم و امشب اسکار بهترین فیلم خارجی را گرفتیم.

ابراز شادی المیاسه در اینستاگرام پس از اعطای اسکار به فیلم فروشندۀ اصغر فرهادی

این مؤسسه که در سال ۲۰۱۰ تأسیس شد در طول این سال‌ها از صدها فیلم حمایت مالی کرده که غالبا بصورت محصول مشترک تولید شده‌اند. بر اساس اطلاعاتی که مسئولان این موسسه در گذشته درباره میزان سرمایه‌گذاری‌شان در آثار مختلف منتشر کرده‌اند، این مجموعه فیلمسازی قطر برای هر فیلم بین پانصدهزار تا ۱.۵ میلیون دلار هزینه کرده تا بدین ترتیب عنوان این کشور در حامیان و سرمایه گذاران آثار مهم به ساده‌ترین شکل ممکن درج شود.[۱۴]

دهکده فرهنگی کتارا[۱۵]

واقعیت این است که قطر فاقد هویت تاریخی است؛ اما یکی از چشم‌اندازهای قطر این است که تبدیل به پایتختی فرهنگی شود، به گونه‌ای که جهان به دیدن قطر رود. همچنین بر اساس سند چشم انداز ۲۰۳۰، قطر باید از طرفی نگهبان و میراث سنت‌های قطر باشد و از سوی دیگر برای توسعۀ اجتماعی از طریق هنر و تبادل فرهنگی برای ایجاد یک جامعۀ تشکیل یافته از افراد خلاق و نوآور که از محیط اطراف خود و در مورد فرهنگ ها و ارزش های جهانی آگاهی دارند، تلاش کند.

در راستای این اهداف دهکدۀ فرهنگی «کتارا»[۱۶] به‌عنوان بزرگترین پروژۀ فرهنگی قطر، توسط حمد بن خلیفه امیر سابق قطر تأسیس شد تا در آن برای بازسازی هویت ملی و تاریخی قطر و پیوند زدن آن با تاریخ و فرهنگ دیگر ملل جهان تلاش شود. جایی که قطری‌ها سعی کرده‌اند تا فعالیت‌های فرهنگی مختلف را در آن در کنار هم جمع کنند و آگاهی جامعه را نسبت به اهمیت هر فرهنگ و تمدنی افزایش دهند.

در این دهکده در کنار مسجدی بسیار زیبا، آمفی تئاترها، سالن‌های اپرا و کنسرت، گالری‌های نمایشگاهی و … قرار دادند، تا علاوه بر تلاش برای تحقق اهداف چشم‌انداز قطر، این کشور را به یک قطب فرهنگی در عرصۀ جهانی تبدیل کنند.

نمایی از آمفی تئاتر دهکدۀ فرهنگی کتارا

برخی از مراکزی که در این دهکده حضور دارند عباتند از: مرکز هنرهای تجسمی، خانۀ حراج اشیاء عتیقه، آکادمی موسیقی و ارکستر سمفونی، مجلۀ فرهنگی، اجتماعی و ادبی «بروق»، مجموعه فرهنگی «القناص» برای شکارچیان، مرکز هنری «کتارا»، انجمن هنرهای زیبای قطر، انجمن عکاسان قطر، استودیوهای هنری «کتارا»، مرکز فرهنگی کودکان، موزه تمبرهای پستی عربی، رادیو «صوت الخلیج»، مرکز «بدایه» برای کارآفرینی و توسعه شغلی، گالری موزه‌های قطر، مؤسسۀ فیلم دوحه و بالاخره اندیشکدۀ «منتدی العلاقات العربیه و الدولیه»[۱۷].

پی نوشت‌ها:

[۱] . «مؤسسه قطر»، «Qatar Foundation»، وبگاه: < www.qf.org.qa >

[۲] .  این شبکه در سال ۲۰۰۵ برای تولید و پخش برنامه برای کودکان بصورت همکاری مشترک بین بنیاد قطر و مجموعۀ رسانه‌ای الجزیرۀ شروع به کار کارد و در سال ۲۰۱۳ به جیم تی وی تغییر نام داد و از ذیل الجزیره خارج و به گروه رسانه ای bein پیوست.

[۳] . Educate a Child

[۴] . David Weinberg . Foundation for the Defense of Democracies . < www.fdd.org >

[۵] . عفیف الخیریه (AFIF CHARITY) . وبگاه: < www.afif.qa >

[۶] . «آشنایی با نظام مدیریت وقف وامور خیریه در کشور قطر». سازمان اوقاف و امور خیریه. ۱۳۹۵ : < www.vaghfelm.ir >

[۷] . گزارش اقتصاد قطر. اندیشکدۀ حکمرانی شریف

[۸] . مؤسسه الفیصل بلاحدود(alfaisal foundation(ALF)) . وبگاه: <  www.alfaisalfoundation.org>

[۹] . Fakhoora . وبگاه: < www.fakhoora.org >

[۱۰] . گزارش اقتصاد قطر. اندیشکدۀ حکمرانی شریف

[۱۱] . Qatar Airways

[۱۲] . قطر چگونه غول شد؛ درباره نفوذ کشوری کوچک بر بازار بزرگ هنر . روزنامۀ شرق : < www.sharghdaily.ir >

[۱۳] . مؤسسه الدوحه للأفلام (Doha Film Institute) وبگاه: < www.dohafilminstitute.com >

[۱۴] . یک زن قطری سرمایه گذار فیلم اصغر فرهادی است . خبرگزاری برنا : < www.borna.news >

[۱۵] . وبگاه: < www.katara.net >

[۱۶] . در نقشه های جغرافیایی بسیار قدیمی، یعنی در زمان بطلمیوس، قطر را با نام کتارا(Katara) مشخص می‌کردند.

[۱۷] .  در آینده، در بخش اندیشکده‌های اسلام‌گرا، به‌طور مفصل با این مرکز آشنا خواهیم شد.