افغانستان از دیدگاه مردم آن(قسمت سوم)؛درآمد، حجاب، مهاجرت و استفاده از اینترنت در افغانستان

علیرضا صالحی

بنیاد آسیا (Asia Foundation) در سال 2019 تحقیق  آماری نسبتا جامعی درباره مردم افغانستان منتشر کرده است و در آن به مسائل مختلف اجتماعی فرهنگی مردم افغانستان پرداخته است. مسائل متعددی از جمله دیدگاه عمومی مردم نسبت به کشور، امنیت، اقتصاد، خدمات اجتماعی، عملکرد دولت و مشارکت سیاسی.

در این نظرسنجی نزدیک به 17 هزار نفر از 36 ولایت مختلف افغانستان مورد پرسش قرار گرفته‌اند که 18درصد آنان از شهرنشینان و 82 درصد از روستائیان بوده است. با توجه به اینکه عمده جمعیت افغانستان روستایی هستند این تفاوت وجود دارد. از لحاظ جنسیتی نیز 51 درصد مردان و 49 درصد زنان مدنظر بوده‌اند.

قسمت اول گزارش: اینجا

قسمت دوم گزارش: اینجا

درآمد

یکی از موارد مهم بررسی شده در این آمارگیری مسئله درآمد افراد است. رده سنی که کمترین درآمد را داشته سنین 18 تا 25 سال بوده است که علت عمده آن نیز اشتغال به تحصیل و یا عدم توانایی تخصصی در یک حرفه است.

از منظر جغرافیایی کم‌درآمدترین افراد، ساکنان مناطق مرکزی و عمدتا هزاره‌ها هستند. از منظر جغرافیایی مناطق جنوبی افغانستان دارای زمین‌های حاصلخیز و پرآبی است. از آنجائی که کشاورزی از مهمترین منابع درآمد کشور است، ساکنین مناطق جنوبی از درآمد بالایی برخوردارند، در طرف مقابل ساکنان مناطق مرکزی بواسطه کوهستانی بودن مناطق زندگی‌شان از درآمد پایین تری برخوردارند. 71درصد آنان ماهانه زیر 5 هزار افغانی درآمد دارند که نشان از میزان بالای فقر در این مناطق است.

قیمت تقریبی یک عدد نان معادل 1700 تومان،یک لیتر بنزین 9000 تومان و یک کیلو گوشت 60 هزارتومان است.

وضعیت اقتصادی مردان و زنان در کشور، بسیار متفاوت است. مثلا بر اساس آمار منتشرشده در سال 2017، نرخ بیکاری مردان 18 درصد و زنان 41 درصد است. میزان درآمد نیز به همین ترتیب متفاوت است. همچنین بواسطه حضور بیشتر زنان در عرصه های اجتماعی میزان درآمد زنان در سالهای اخیر با افزایش روبرو بوده است. مثلا اشتغال زنان در کارهای تخصصی و فنی از 19 درصد در سال 2018 به 26 درصد در سال 2019 افزایش یافته است. همچنین زنان بیشتری به عنوان معلم مشغول به کار شده‌اند.

در حالی که عمده روستائیان (44درصد) از طریق کشاورزی درآمد کسب می‌کنند، ساکنین شهرها از تنوع منابع بیشتری برخوردار هستند. 17 درصد در تجارت و فروش، 13درصد کارگر فنی، 12 درصد شغل آزاد و 12 درصد دیگر هم صاحبان تجارتهای خرد هستند.

رصد اخبار و استفاده از اینترنت

پیگیری اخبار توسط مردم افغانستان تاریخ جالبی دارد. در 40 ساله اخیر که کشور درگیر جنگ و درگیری بوده است رادیو از جمله مهمترین منابع خبری محسوب می‌شود. به طور مثال در دوران جنگ علیه دولت کمونیستی در افغانستان، مهمترین منبع خبری مجاهدان مسلمان، رادیو بی‌بی‌سی بوده است. هنوز هم رادیو در میان مردم بسیار رواج دارد. در سال 2018، 62 درصد افراد از رادیو استفاده می‌کردند. این رقم در سال 2019 به 57 درصد کاهش پیدا کرده است. تلویزیون در میان 65 درصد افراد بیننده دارد که 91 آن را درصد شهرنشینان و 57 درصد آن را روستائیان تشکیل می‌دهند. جالب اینجاست که اینترنت، در میان دیگر منابع کمترین نقش را دارد. 17درصد مردم از اینترنت استفاده می‌کنند که در میان آنان 14 درصد برای پیگیری اخبار از آن استفاده می‌کنند. در کابل فقط 25 درصد افراد از اینترنت برای رصد اخبار استفاده می‌کنند.

پررنگ بودن دو عنصر قومیت و مذهب است که باعث بالابردن جایگاه مسجد و شوراهای قومی شده است. 70 درصد مردان و 20 درصد افرادی که مورد پرسش قرار گرفتند، اخبار خود را از مساجد دریافت می‌کنند. در این میان 60 درصد افراد بالای 55 سال و 43 درصد افراد رده سنی 18-25 مسجد را منبع دریافت اخبار خود عنوان کردند. از منظر جغرافیایی نیز منطقه ای که مسجد بیشترین نقش را در آن دارد، شمال شرقی است که 54 درصد افراد در این منطقه از طریق مسجد نسبت به اخبار آگاهی می‌یابند. این رقم راجع به جنوب شرق افغانستان 28 درصد است.

همچنین 65 درصد مردان و 21 درصد افرادی که مورد پرسش قرار گرفتند، اخبار خود را از طریق شرکت در مجالس قومی دریافت می‌کنند. در این میان 53 درصد افراد بالای 55 سال و 35 درصد افراد رده سنی 18-25 شوراهای قومی را منبع دریافت اخبار خود عنوان کردند. مجالس قومی در میان روستائیان پررنگ تر است. 41 درصد روستائیان و 31 درصد شهرنشینان در مجالس قومی اخبار دریافت می‌کنند. از منظر جغرافیایی نیز منطقه ای که شوراهای قومی بیشترین نقش را در آن دارد، مناطق مرکزی است که 60 درصد افراد در این منطقه از طریق شوراها نسبت به اخبار آگاهی می‌یابند. این آمار در جنوب شرق افغانستان 28 درصد است.

تغییرات در سالهای اخیر، نشان دهنده رشد مرجعیت اینترنت و تلویزیون و کاهش مرجعیت رادیو، مساجد و شوراهای قومی است اما همچنان رادیو و ارتباطات چهره به چهره بیشترین نقش را بازی می‌کنند.

در خلال این آمارگیری نظر افراد راجع به روند رسیدن به صلح در افغانستان سوال شده است. آیا مردم با صلح موافق هستند یا نه؟ نتائج آمار نشان می‌دهد تفاوت در منابع خبری تغییر چندانی در اصل موافقت با صلح میان دولت و طالبان بوجود نیاورده است و عموم مردم با رویه رسیدن به صلح و پایان جنگ در کشور موافق هستند.

کمبود زیرساختهای مناسب و بالابودن قیمت اینترنت در کشور، باعث شده است تا میزان استفاده از آن زیاد نباشد. ولی با همه این مشکلات میزان استفاده از اینترنت در سالهای اخیر رشد چشمگیری داشته است. بخصوص اینکه شبکه‌های  اجتماعی نیز رواج پیدا کرده است. طبق آمار، مهمترین مصرف مردم از اینترنت شامل استفاده از شبکه های اجتماعی است.

زنان و حجاب

منحصر به فرد بودن نوع پوشش زنان مسلمان افغانستان، نوع برخورد طالبان با زنان در زمان حکومت امارت اسلامی و فعالیتهای موسسات غربی باعث شده است تا دیدگاههای مختلف و متناقضی در جامعه درباره حجاب مطرح باشد. در همین راستا حجاب زنان و دختران نیز مسئله پرجنجال و حاشیه‌سازی شده است. در این میان از افراد سوال شده است که حجاب مناسب در انظار عمومی کدام است؟

از چپ به راست: برقع- نقاب – چادر- حجاب کامل با روسری – حجاب ناقص- بی‌حجابی

در سال 2019 از میان پشتونها 51درصد برقع را به عنوان حجاب مناسب انتخاب کرده‌اند. تاجیک ها و ازبک ها (هر کدام 32درصد و 30درصد) نقاب را مناسب دانستند و هزاره ها ( 34درصد) به حجاب کامل با روسری رای داده‌اند. همچنین 36 درصد روستائیان و 18 درصد روستائیان برقع را پوشش مناسب دانستند. پوشش روسری به صورت حجاب کامل نیز در میان شهرنشینان 30 درصد و روستائیان 15 درصد مورد توجه بوده است.

منتها نوع نگاه به حجاب در مناطق جغرافیایی نیز مختلف است. در یکی برقع و در دیگری نقاب یا حجاب کامل بیشتر مورد استقبال بوده است. نکته جالب اینست که نه تنها بی‌حجابی که حتی حجاب ناقص در هیچ منطقه ای مورد استقبال واقع نشده است.

در مورد مسئله زنان سوال دیگری نیز مطرح شده است. «آیا زنان حق دارند راجع به سرنوشتشان تصمیم بگیرند؟» نتایج آماری بدست آمده از این سوال در سالهای اخیر نشان می‌دهد که قومیت در نوع پاسخ به این سوال بسیار حائز اهمیت است. چرا که مثلا قوم پشتون یک جامعه مردسالار است که بهای کمتری به زن می‌دهد. نکته حائز اهمیت دیگر این است که به رغم تلاشهای رسانه‌ای بسیار در این زمینه تفاوت چندانی در نتایج این نظرسنجی بوجود نیامده است. در این میان به نظر می‌رسد هزاره ها جزو پیشگامان دفاع از حقوق زنان در افغانستان باشند. 72 درصد هزاره‌ها، 68 درصد تاجیک‌ها، 53 درصد ازبک‌ها و 48 درصد پشتون‌ها در سال 2019 پاسخشان به پرسش اخیر مثبت بوده است.

مهاجرت

یکی از راه‌حلهای جدی مردم افغانستان در مواجهه با مشکلات، مهاجرت است که جوانان بیشترین تمایل بسیاری به آن نشان می‌دهند. منشا این مهاجرتها دلایل مختلفی اعم از مشکلات اقتصادی، ناامنی و… است. از آنجائی که پشتونها،  امیدوارترین قوم در افغانستان هستند، لذا آمار تمایل آنان به مهاجرت نسبت به سایر اقوام کمتر است. در برابر آن هزاره‌ها بیشترین تمایل را برای مهاجرت از کشور بروز دادند.

اما در این میان کسانی هستند که به دلایل مختلف مخالف مهاجرت از کشور هستند. 55 درصد مردانی که مورد پرسش قرار گرفتند راضی به ترک کشور نبودند. این آمار در مورد زنان 57 درصد است. 63 درصد پشتون‌ها و 48 درصد هزاره‌ها موافق مهاجرت نیستند. دلایل مختلفی مبنی بر عدم تمایل به مهاجرت عنوان شده است. به طور مثال گفته‌اند:

• این کشور من است(50درصد)
• عاشق کشورم هستم(47درصد)
• در این کشور احساس راحتی می‌کنم(12درصد)

مهمترین عامل بقای افراد در کشور افغانستان هویت افغانستانی مطرح شده است. این حس هویت ملی متعلق به یک قوم خاص هم نمی‌شود و در تمامی مناطق افغانستان پررنگ است.