بحران هویت ملی در امارات؛ آیا پول خلا تاریخ و فرهنگ را پر خواهد کرد؟

سیدرضا حسینی

هویت ملی به معنای احساس تعلق به یک دولت، ملت و خاک است و نسبت «ما و دیگران» را در درون فرد ایجاد می‌کند و نمودهای خود را در سنت، زبان، فرهنگ و سیاست نشان می‌دهد. از عناصر هویت ساز در یک جامعه می‌توان به نمادهای ملی، تاریخ، مذهب، زبان، نژاد، موسیقی، پوشاک، غذا و… اشاره کرد.

هرچند افراط در هویت ملی به نژادپرستی و وطن پرستی می‌انجامد اما وجود میزان متعادلی از هویت ملی برای حفظ حیات، سلامت و انسجام یک جامعه ضروری است. هویت ملی همچون حلقه وصلی است که تمام هویت‌های دیگر از قیبل قوم و نژاد و زبان و مذهب و… را به یکدیگر اتصال می‌بخشد و ضعف در آن یا موجب پررنگ شدن هویت‌های محدودتر و یا احساس غریبگی و بیگانگی و در نتیجه فروپاشی آن اجتماع می‌شود. این نوشته به تحلیلی از وضعیت هویت ملی در «امارات متحده عربی» می‌پردازد.

امارات متحده عربی در دو دهه گذشته شاهد افزایش چشمگیر جمعیت بدلیل هجوم کارگران به این کشور بوده است. جمعیت این کشور از 4/1 میلیون نفر در سال 2005 ، به 8/3 میلیون نفر در 2010 و 9/5 میلیون نفر در 2019 رسیده است. اما از این تعداد کمتر از 15 درصد شهروند این کشور هستند.[1] این مشکل تا جایی اهمیت داشت که «محمد بن زاید» ولیعهد امارات سال 2008 را به موضوع هویت ملی اختصاص داد تا به تعدیل جمعیتی مهاجران و شهروندان اقدام شود. [2]

مشکل ضعف هویت ملی در امارات مختص مهاجران نیست بلکه شهروندان اماراتی نیز احساس تعلق زیادی به کشوری نوپا به نام امارات ندارند. کشور امارات محصول قرارداد سران 7 امارت ابوظبی، دبی، شارجه، عجمان، ام القوین، راس الخیمه و فجیره در سال 1971 است و هویت قبیله‌ای پررنگ آن بر هویت اماراتی غلبه دارد. مخصوصا اینکه این هفت امارت پس از اتحاد نیز از استقلال مالی و سیاسی برخوردارند و رقابت‌های اقتصادی نیز میان آنها در جریان است. این در حالی است که برخی امارت‌ها بهره‌ای از منابع نفتی ندارند که موجب اختلاف طبقاتی عظیم امارت‌ها شده است.

اما این نیز پایان مشکل هویت ملی اماراتی نیست. چرا که هرکدام از امارت‌ها نیز با بی هویتی تاریخی مواجه هستند. امارات در گذشته به دلیل جغرافیای گرم و خشک و بیابانی و نداشتن منابع زیرزمینی، جذابیتی برای سکونت نداشته است. به همین خاطر از پیشینه تاریخی و فرهنگی افتخار آمیزی برخوردار نیست. امارات نه تنها مهد هیچ تمدنی نبوده است بلکه در نطاق حکم هیچ تمدنی هم نبوده است. تنها بهره آن از تاریخ و تمدن، حاشیه نشینی تمدن ایرانی است. آداب و رسوم و موسیقی و غذا و پوشش اماراتی هم از ضعیف‌ترین و بدوی‌ترین نسخه آداب و رسوم عربی تشکیل می‌شود و چیزی که با آن بر مابقی اعراب تفوق یابد و فخر بفروشد وجود ندارد. به لحاظ مذهبی نیز نه صاحب مدرسه علمی خاصی در طول تاریخ بوده و نه عالمان سرشناس زیادی داشته است.

مسیر صحیح و منطقی تشکیل هویتی واحد برای چنین جامعه‌ای، تربیت شدن انسان‌های بزرگ و پیشرفت علمی و هنری و ورزشی و… در نتیجه رسیدن به جامعه ای شکوفا است. تا آیندگان این کشور به تاریخ و اندیشمندان و قهرمانان گذشته خویش ببالند و احساس تعلق به خاک و جامعه خویش نمایند. تلاش هر جامعه‌ای برای حفظ اصالت و هویت اجتماعی خویش تلاشی پسندیده است. امارات متحده عربی نیز برای اینکه جامعه ای منسجم و متحد بنا کند نیاز دارد تا عناصر ملی و میهنی و مذهبی و تاریخی و آداب و رسوم محلی و موسیقی سنتی و… خود را بیش از پیش ارج بنهد تا تار و پود این اجتماع در مقابل هجوم فرهنگ‌های بیگانه مخصوصا فرهنگ غرب از هم نگسلد و احساس تعلق شهروندان و ساکنان به محل زندگیشان از بین نرود.

اما گویا آل نهیان و آل راشد بعنوان حاکمان امارات درصدد پیمودن مسیر صحیح ایجاد و تقویت هویت ملی امارات نیستند. اماراتِ امروز نه تنها روی تواضعی برای پذیرفتن این ضعف‌ها ندارد بلکه در اثر پول بی پایان نفت به یک اعتماد به نفس کاذب و بلندپروازی بادبادکی نائل شده است که دلش می‌خواهد چون تاجی بر سر جهان عرب بدرخشد و دیگران را انگشت به دهان بگذارد. بنابراین به هویت ملی واقعی برخاسته از تاریخ و مذهب و آداب و رسوم عربی خلیجی خویش قانع نیست و راه طبیعی تکامل تاریخی و پیشرفت و توسعه بومی خود را نمی‌پیماید و سعی می‌کند پله‌های این تکامل تاریخی را «سه تا یکی» کند. پس دست به برخی دروغ‌پردازی‌های تاریخی و اقدامات دغل کارانه می‌زند!

تاریخ سازی:

امارات با پول و رسانه تلاش می‌کند خود را صاحب تاریخ و تمدن طولانی معرفی کند و سابقه آن را به 3000 سال پیش از میلاد برساند.[3] بلکه سخن از جزیره و روستای 7000 ساله و 8000 ساله در نزدیکی ابوظبی بزند. حکام امارات آثار هنری را به مبالغ گزاف از حراج‌های غربی برای موزه‌های این کشور خریداری می‌کنند و شعب موزه‌های مهم و بین‌المللی چون لوور و گوگنهایم با هزینه دولتی در کشور دایر می‌شوند.

موزه لوور ابوظبی

موزه گوگنهایم ابوظبی

امارات حتی به قاچاق آثار باستانی از موزه‌های ‌عراق و یمن نیز اقدام کرده است و به سنگ‌های مرجانی جنوب یمن و درختان منحصر به فرد و حفاظت شده جزیره «سقطری» هم رحم نکرده و این آثار طبیعی و فرهنگی را که از نظر قوانین بین المللی و قانون وزارت کشاورزی یمن جابجایی آن ممنوع است به کشور خود منتقل کردند.

سرقت آثار فرهنگی و تمدنی یمن توسط امارات

دزدی فرهنگی امارات به درختان جزیره سقطری و اشیای تاریخی موزه‌های عراق و یمن محدود نمی‌شود و تا سرقت فرهنگی از تمدن ایرانی هم ادامه می‌یابد. این کشور با استفاده از ضعف قدرت رایزنی فرهنگی ایران در مجامع بین المللی درصدد ثبت «بادگیر» به عنوان اثر فرهنگی امارات است. ساخت شهرک خشتی با بادگیرهای متعدد، اهدای تندیس بادگیر در فستیوال‌های مختلف، ساخت تیزر تلوزیونی با حضور «رونالدو» بازیکن سرشناس فوتبال در معرفی بادگیر به عنوان اثر فرهنگی اماراتی از این دست تلاش‌ها هستند.[4]

تلاش امارات برای ثبت جهانی بادگیر ایرانی به نام خود

استفاده از «رونالدو» در کلیپ تبلیغاتی بادگیر

تعریف دشمن:

از راه‌های تقویت هویت اجتماعی در یک جامعه تعریف دشمن برای آن جامعه است. امارات این هدف را به دو صورت دنبال می‌کند: دوگانه ایرانی-عربی و دوگانه اسلام معتدل- اسلام سیاسی.

از موضوعاتی که برای تقویت دوگانه اول اتخاذ شده اند می‌توان به ادعای مالکیت «جزایر سه گانه» و مطرح کردن عنوان جعلی «خلیج عربی» اشاره کرد. امارات برخلاف تاریخ روشنِ تعلق جزایر سه گانه به ایران و علیرغم قرارداد صریح 1971 در اثبات مالکیت ایران بر جزایر ابوموسی، تنب کوچک و تنب بزرگ، تلاش‌های مذبوحانه‌ای را در جهت ادعای مالکیت بر این جزایر انجام می‌دهد. هر چند صراحت قرارداد سه جانبه ایران، انگلیس و شارجه موجب شده است که تلاش‌های آنها در حد یک موضوع رسانه‌ای باقی بماند و به مرحله حقوقی نرسد اما این مساله با اهداف متنوعی دنبال می‌شود که از مهم‌ترین آنها هویت سازی برای امارات است. [5] امارات با این کار_ ولو در حد رسانه‌ای_ یک دشمن واحد برای تمام کشور خود تعریف می‌کند و با مظلوم نمایی تاریخی و تحریک احساسات ملی و پر‌رنگ کردن دوگانه ایرانی عربی جمع پراکنده کشورش را هویت می‌بخشد. از اهداف اطلاق نام خلیج عربی بر خلیج همیشه فارس یا مطرح کردن خوزستان به عنوان عربستانِ ایران توسط امارات نیز تقویت هویت ملی از طریق بالا بردن ضریب دوگانه ایرانی-عربی است.

اما دوگانه دوم (اسلام سیاسی و اسلام معتدل) تاثیر بیشتری در هویت سازی برای امارات داشته است. به‌گونه‌ای که از بهار عربی(2011) تا کنون توانسته است در ردیف اول دشمنان اسلام سیاسی بایستد و به مقابله رسانه‌ای، مالی، علمی و حتی نظامی با آن برخیزد. تمرکز حملات رسانه‌ای امارات بر اسلام سیاسی مخصوصا اخوان المسلمین، برگزاری همایش‌ها و تالیف کتب متعدد علیه اسلام سیاسی، تمرکز مراکز اندیشکده‌ای امارات بر موضوع اخوان المسلمین و… از جمله اقدامات امارات در جهت ایجاد هویت مذهبی خاص در این کشور بوده است.

اقدامات فرهنگی:

از صحیح‌ترین راه‌هایی که برای تقویت هویت اصیل اماراتی برگزیده شده است می‌توان به مواردی چون برگزاری مسابقات محلی مانند شتر‌سواری و اسب دوانی، اهتمام به موسیقی سنتی عربی، تلاش در جهت حفظ و تقویت زبان عربی و احیای صنایع دستی کشور در جهت حفظ اصالت‌های عربی اماراتی اشاره کرد.

اقداماتی نظیر «استراتژی ملی جوانان امارات»، «استراتژی توانمندسازی جوانان»، «دائره المعارف فرهنگ ملی»، «امارات پدیا»[6]، مسابقه«البیت متوحد»[7] نیز از این دست هستند.

البته آل‌نهیان به جهت تازه به دوران رسیدگی و تعجیل در شهرت و سُمعه، نقطه مزیت اقدامات فرهنگی خود را نیز در پول تعریف می‌کند. برای نمونه ویژگی جایزه بین المللی «کتاب زاید» تنها به جوایز 7 میلیون درهمی[8] آن است و نه اتفاق فرهنگی که در آن می‌افتد. اما مسئولان اماراتی از آن به عنوان مهم‌ترین رویداد فرهنگی جهان عرب تعبیر می‌کنند! [9]

مراسم اهدای جوایز «جائزه الشیخ زاید للکتاب»، 2018

این مشغولیت امارات به دشمن تراشی و تاریخ سازی و پول پاشی در حالیست که این کشور در مواجهه با مدرنیته هویتی از خویش بر جای نگذاشته است. این اقدامات ممکن است مانند کاری که برادر حاتم طایی انجام داد[10] نام امارات را بر سر زبان‌ها بیاندازد اما واقعیت این است که امارات هویت واقعی خویش را که محصول فرهنگ و مذهب است از دست داده است و با رها کردن دروازه‌های فرهنگی خود در قبال مدرنیته در دنیای متکثری از فرهنگ‌های غریبه، گم و بی هویت شده است. خیابان‌های ابوظبی و دبی به لحاظ معماری نه تنها متعلق به سنت اماراتی نیست بلکه به هیچ مکتبی تعلق ندارد و دنیایی بدون معنا و بدون هویت را برای فرزندان اماراتی رقم زده است. حال از راه تقابل با ایران و اخوان و نمایش اشرافیت و سرقت فرهنگی بدنبال هویت می‌گردد.

فراموش نکنیم که امارات کشوری یک و نیم میلیون نفری با هشت میلیون نفر میهمان است. و از نظر هویت ملی به عنوان یک قدرت نرم، به شدت ضعیف و آسیب پذیر است. اگر نشانه‌ای از این ضعف را مشاهده نمی‌کنیم به این دلیل است که امارات روزهای خوشی و عافیتِ تاریخ خود را سپری می‌کند.

پانوشت:

[1] .” total population and percentage of nationals and non nationals in gcc countries”,, https://bit.ly/2Q8iZso

” National Identity and the Emirati State”,2018, https://bit.ly/2Zg5bQz

[2] .” Initiatives to preserve the national identity of the UAE “,2019, https://bit.ly/2s5bzhv

[3] . «التاریخ القدیم»، 2018، بوابه الرسمیه لحکومه الامارات العربیه المتحده:<www.bit.ly/338ibZc>

[4] . «تلاش امارات برای ثبت بادگیر ایرانی»،1398، خبرگزاری صدا و سیما: < www.bit.ly/2AJP16K >

[5] . «ادعای ابوظبی بر جزایر سه‌گانه ایرانی ابزاری برای هویت سازی در امارات عربی متحده»،، https://bit.ly/2EKUuw4

[6] . UAEpedia

[7] . این خانه متحد است.

[8] . بیش از 220 میلیارد ریال

[9] . «عن جائزه الشیخ زاید للکتاب»، جائزه الشیخ زاید للکتاب:< www.bit.ly/2LOqzr3>

[10] . برادر حاتم طائی می‌خواست مانند برادرش مشهور شود اما راهی نمی‌یافت. به او گفتند برو و در چاه زمزم ادرار کن تا مشهور شوی او هم این کار را کرد و مشهور شد!!