قصه اعراب مهاجر در آمریکای لاتین؛ ریاست جمهوری چندین کشور در دست اعراب!

بی‌بی‌سی عربی

ترجمه: رامین حسین آبادیان

کشور برزیل هر ساله در روز 25 ماه مارس، روزِ مهاجرانِ عرب و دستاوردهای آنان در زمینه‌ها و عرصه‌های گوناگون را گرامی می‌دارد. در واقع، 25 ماه مارس روزی است که در سال 2008 به صورت رسمی به عنوان روز اعرابِ مهاجر نامگذاری شد. اسم این روز در حقیقت از نام خیابان «25 مارس» در شهر «سائوپائولو» برگرفته شده است. این همان خیابانی است که اولین مهاجران عرب در آن استقرار پیدا کردند. مهاجران پس از اسکان گزیدن در خیابان «25 مارس»، در اواخر قرن نوزدهم مغازه‌ها و فروشگاه‌هایِ محل کسب و کار خود را نیز در آنجا راه‌اندازی کردند. فعالیت‌های برزیلی‌های دارای اصالتِ عربی تنها به تجارت و صنعت محدود و محصور نشد، بلکه آن‌ها در زمینه‌ها و عرصه‌های مختلف مشغول شدند. ازجمله می‌توان به «میشل تِمِر» اشاره کرد که به پست ریاست‌جمهوری در برزیل دست پیدا کرد. همچنین «کارلوس غصن» دیگر شخصیتی است که در عرصه تجارت، بازرگانی و سرمایه‌گذاری مشغول به کار شد. ازجمله دیگر شخصیت‌ها باید به «ادیب جِتین» جراح مشهور قلب و نیز «جولیانو لحام» بازیگر برجسته و نام آشنا اشاره کرد. سلسله اسناد موجود در «موزه مهاجرت» در شهر «سائوپائولو» برزیل نشان از آن دارد که سابقه ورود اولین مهاجران عرب به این کشور به سال 1874 بازمی‌گردد. طبق اسناد مذکور، چند برادر فلسطینی از خانواده‌ای به اسم «زکریا» وارد بندر «ریودوژانیرو» در برزیل شدند. از اواخر قرن نوزدهم نیز شمار زیادی از مهاجران عرب از کشورهایی نظیر سوریه و لبنان روانه برزیل شدند. پس از آن، در قرن بیستم هم مهاجران عرب دیگری از مصر، عراق و تونس به برزیل رفتند. بدین ترتیب، هم‌اکنون شمار مهاجران عرب در برزیل از 10 میلیون نفر فراتر می‌رود.

فرار از «خدمت سربازی اجباری» و «گرسنگی»

در اواخر قرن نوزدهم میلادی هزاران تَن از مهاجران فلسطینی، سوری و لبنانی در چند مرحله وارد کشورهای آمریکای لاتین شدند. این مهاجران در واقع از ظلم و ستمِ دینی و مذهبی و نیز وخامت اوضاع اقتصادی در امپراطوری عثمانی، به سمت آمریکای لاتین گریختند. بسیاری از مهاجران یهودی و مسیحی برای فرار از قانون «خدمت سربازی اجباری» که عثمانی‌ها در اوایل قرن بیستم وضع کردند، راه مهاجرت به آمریکای لاتین را در پیش گرفتند. در کتاب «اعراب در آمریکای لاتین؛ تاریخچه مهاجرت» آمده است: «آمریکای مرکزی آخرین ایستگاهی بود که ده‌ها مهاجر در جریان سفری بسیار طولانی به سمت و سوی آن روانه شدند. این درحالی است که مهاجران دیگر نیز به صورت اتفاقی در آنجا مستقر شدند».

در کتاب مذکور همچنین عنوان شده است: «اسنادی که در جمهوری السالوادور در آمریکای مرکزی وجود دارند، جملگی نشان می‌دهند که برخی از مسافران و مهاجران علیرغم اینکه در یک کشتی عازم کشور شیلی بوده‌اند اما در السالوادور پیاده می‌شوند تا مناظر طبیعی آنجا را مشاهده کنند. آن‌ها پس از مشاهده این مناظر به سمت کشتی خود بازمی‌گردند تا به مسیرشان ادامه دهند اما به یکباره متوجه می‌شوند که کشتی بدون اینکه سوارشان کند، راهی شیلی شده است». در این کتاب همچنین اینگونه عنوان شده است که بسیاری از فلسطینیان از طریق «السالوادور» وارد آمریکای مرکزی شده‌اند. از سوی دیگر، در جریان جنگ جهانی اول، بسیاری از غیرنظامیانِ ساکن امپراطوری عثمانی از گرسنگیِ ناشی از محاصره سواحل سوریه توسط هم‌پیمانان، مهاجرت کردند. ازجمله دیگر عوامل مهاجرت این دست از مهاجران این بود که امپراطوری عثمانی در آن زمان کالاها و اقلام غذایی را برای نیازهای جنگی به مصادره خود درآورده بودند. هرج و مرجی که در حد فاصل میان جنگ‌های جهانی اول و دوم به وجود آمد، موجب شد تا بسیاری، مسیر مهاجرت به کشورهای آمریکای لاتین را در پیش گیرند. در این میان، مورخانی نیز هستند که معتقدند قدمت ارتباط اعراب با قاره آمریکای لاتین به سال 1492 بازمی‌گردد؛ یعنی زمانی که «کریستف کلمب» از اسپانیا وارد این قاره شد. طبق آخرین آمار و گزارش‌ها تعداد مهاجران عرب در آنجا در حال حاضر بین 14 تا 30 میلیون نفر برآورد می‌شود.

شخصیت‌های عرب که در عرصه‌های مختلف خوش درخشیدند

طی سال گذشته بود که حزب ملی (راست‌گرا) در «هندوراس» به شکست «نصری عصفوره» نامزد فلسطینی‌الاصل خود در انتخابات ریاست‌جمهوری این کشور اذعان کرد. این درحالی است که «نصری عصفوره» شهردار شهر «تگوسیگالپا» پایتخت «هندوراس» بود. این شکست در برابر نامزد حزب معارض (چپگرا) به نام «زیومارا کاسترو» رقم خورد. «کاسترو» پس از تصدی پست ریاست‌جمهوی، «سالوادور نصرالله» شخصیت لبنانی الأصل را به عنوان معاون خود منصوب کرد. در ماه فوریه سال 2019 بود که «نجیب أبو کیله» شهردار سابق فلسطینی‌الأصل در انتخابات ریاست جمهوری در «السالوادور» پیروز شد. این پیروزی پس از آن رقم خورد که «أبو کلیله» در جریان تبلیغات ریاست جمهوری شعار «مبارزه با فساد» را سَر داد. او با پیروزی خود بر حکمرانی دو حزب اصلی در «السالوادور» که در طول 3 دهه متوالی قدرت را در این کشورِ بحران زده در دست داشتند، پایان داد. در ماه آگوست سال 2018 هم «ماریو عبده بنیتز» شخصیت لبنانی‌الأصل و عضو سابق مجلس سنا در کشور «باراگوای» پس از تصدی پست ریاست‌جمهوری، سوگند یاد کرد. در کنار «بنیتز» و «أبو کیله»، کشورهای قاره آمریکای لاتین شاهد رؤسای جمهور دیگری با اصالتِ عرب بوده‌اند. ازجمله می‌توان به «میشل تِمِر» رئیس‌جمهور سابق برزیل اشاره کرد که لبنانی‌الأصل بود. همچنین «کارلوس فلوریس فقوسه» به عنوان یک شخصیت فلسطینی‌الأصل در حد فاصل میان سال‌های 1998 تا 2002 رئیس‌جمهور «هندوراس» بود. در همین حال، «آنتونیو سقا» شخصیت فلسطینی‌الأصل در میان سال‌های 2004 تا 2009 رئیس‌جمهور «السالوادور» بود. علاوه بر این، «جولیوس سزار طریبه» به عنوان یک لبنانی‌الأصل در سال‌های 1978 تا 1982 مسئولیت ریاست جمهوری کلمبیا را برعهده داشت. در این میان، کشور اکوادور به تنهایی شاهد 3 رئیس جمهور با اصالت لبنانی بوده است. «جولیو تئودور سالم» رئیس جمهور موقت در سال 1944، ، «عبدالله بوکرم» و «جمیل معوض» هریک به ترتیب در حد فاصل سال‌های 1996 تا 1997 و نیز 1998 تا 2000 رئیس‌جمهور اکوادور بودند.

افزون بر تمامی آنچه که گفته شد، کشور آرژانتین خود به تنهایی به مدت 10 سال یک سوری‌الأصل را در کسوت ریاست جمهوری خود دید. این «کارلوس منعم» بود که در حد فاصل میان سال‌های 1989 تا 1999 ریاست جمهوری کشور آرژانتین را برعهده داشت. البته باید به نام «طارق العیسمی» شخصیت دارای اصالت عربی هم اشاره کرد که پیشتر معاون رئیس‌جمهور ونزوئلا بود و اکنون پست وزارت نفت در این کشور را عهده‌دار است. در عرصه تجارت و بازرگانی نیز یک شخصیت مکزیکی با اصالت لبنانی به نام «کارلوس سلیم حلو» وجود دارد که در واقع ثروتمندترین فرد جهان محسوب می‌شود. در همین عرصه، نام «کارلوس غصن» شخصیت لبنانی‌الأصل در برزیل هم به چشم می‌خورد. او توانست پست ریاست اجرایی شرکت خودروسازی رنو و نیسان را برعهده گیرد. در همین راستا، نشریه «فورچن» مجله معتبر تجاری آمریکایی در سال 2003 میلادی از «کارلوس غصن» به عنوان مَرد سال یاد کرد. با تمامی این‌ها، «غصن» در سال 2018 به سوء استفاده از اموال شرکت خودروسازی «نیسان» متهم شد. پس از آن نیز از کشور ژاپن به لبنان گریخت.

در عرصه موسیقی نیز نام شخصیت‌های عرب‌زبان مهاجر به چشم می‌خورد. در همین ارتباط، می‌توان به نام خواننده لبنانی‌الأصل در کشور کلمبیا یعنی «شکیرا» اشاره کرد. در عرصه بازیگری نیز نام «سلمی حایک» شخصیت لبنانی‌الأصل در مکزیک خوش می‌درخشد.

حضور شخصیت‌های مهاجر عرب‌زبان در کشورهای آمریکای لاتین به همین نقطه محدود و محصور نمی‌شود، چراکه رد پای آن‌ها در حوزه ورزش نیز به چشم می‌خورد. در همین راستا، باشگاه فوتبالی «دپورتیوو پالستینو» در واقع باشگاهی است که مهاجران فلسطینی در دهه 20 قرن گذشته آن را تأسیس کردند. این باشگاه که به یاد مردم فلسطین تأسیس شده است، در لیگ دسته اول کشور شیلی فعالیت دارد. بازیکنان «دپورتیوو پالستینو» با الهام گرفتن از رنگ پرچم فلسطین، در زمان مسابقات‌شان لباس قرمز، سبز و مِشکی بر تَن می‌کنند.

مسأله ادغام

«لوئیز فاید» نویسنده کلمبیایی در خصوص مهاجران عرب در کشورهای آمریکای لاتین تصریح می‌کند: «واقعیت این است که مهاجران عرب در طول سالیان اخیر توانسته‌اند به طور کامل در کشورهای آمریکای لاتین ادغام شوند. نمی‌توان هیچ قاره‌ای در جهان را یافت که مهاجران عرب به اندازه آمریکای لاتین در آن ادغام شده باشند. به عنوان نمونه، می‌توانیم وضعیت اعراب مهاجر در کشور کلمبیا را مورد بررسی قرار دهیم. به ضرس قاطع می‌توانم بگویم که اعراب مهاجر ساکن کلمبیا احساس می‌کنند که یک کلمبیایی هستند. این درست برعکسِ آن چیزی است که در کشورهای اروپایی شاهد هستیم. اعراب مهاجر در اروپا چنین احساسی ندارند. شاید کمتر کسی رابرت فرح، ورزشکار قهرمان رشته تنیس را بشناسد. این ورزشکار لبنانی‌الأصل تاکنون توانسته است در رقابت‌های تورنومت ویمبلدون و تنیس آزاد آمریکا دو قهرمانی به دست آورد. کمتر کسی نام این ورزشکار را به عنوان یک شخصیت لبنانی‌الأصل شنیده است، چراکه وی همواره خود را یک کلمبیایی معرفی می‌کند».

پس از برزیل، آرژانتین به عنوان دومین کشور در آمریکای لاتین شناخته می‌شود که مهاجران عرب را در خود جای داده است. از میان جمعیت 38 میلیونی کشور آرژانتین، 1.2 میلیون نفر را مهاجران عرب تشکیل می‌دهند. علیرغم اینکه این مهاجران نفوذ اقتصادی ضعیفی در آرژانتین دارند اما از نفوذ سیاسی گسترده‌ای در آنجا برخوردار هستند. همین نفوذ سیاسی فراگیر موجب شد تا «کارلوس منعم» به عنوان یک شخصیت سوری‌الأصل به مدت 10 سال متوالی به پست ریاست جمهوری آرژانتین دست پیدا کند. پس از برزیل و آرژانتین، ونزوئلا سومین کشورِ دارای بیشترین جمعیت مهاجران عرب در آمریکای لاتین به شمار می‌رود. در حال حاضر، یک میلیون مهاجر عرب در کشور ونزوئلا سکونت دارند. جمعیت مهاجران عرب در کشور شیلی هم قابل توجه است. شمار زیادی از مهاجران عرب و به ویژه مهاجران فلسطینی در شیلی سکونت دارند. در حال حاضر 600 هزار تَن از مهاجران عرب در شیلی زندگی می‌کنند که حدود 500 هزار نفر از آن‌ها فلسطینی‌الأصل هستند. وجود گسترده فلسطینیان در شیلی موجب شده است تا این کشور به بزرگترین عرصه حضور فلسطینیان در خارج از اراضی فلسطین تبدیل شود.

فلسفه حضور گسترده فلسطینیان در شیلی چیست؟

مهاجرت از کشورهای عربی نظیر فلسطین، سوریه و لبنان به شیلی در زمان سیطره دولت عثمانی آغاز شد. در آن زمان، بسیاری معتقد بودند که به دنبال مهاجرت به شیلی می‌توانند به فرصت‌های بهتری در یک «جهان جدید» دست پیدا کنند. از همین روی، مهاجران به سمت و سوی اروپا روانه شدند و از آنجا به «بوینس آیرس» رفتند. با این حال، مهاجران عرب و به ویژه فلسطینیان به جای باقی ماندن در «بوینس آیرس» ترجیح دادند به شیلی بروند. بنابراین، آن‌ها از طریق کوه‌های «اندیز» خود را به کشور شیلی رساندند. در همین ارتباط، «جاسم عبد ربه» نوه یک مهاجر فلسطینی که در دهه 30 وارد شیلی شده بود، تأکید می‌کند: «در حد فاصل میان سال‌های 1885 و 1940 بود که 8 تا 10 هزار مهاجر عرب در شیلی مستقر شدند. نیمی از این جمعیت را فلسطینیان تشکیل می‌دادند». در همین حال، پروفسور «ایجینیو شاهوان» از مرکز پژوهش‌های عربی در دانشگاه شیلی تصریح می‌کند: «در آن زمان، شرایط در شیلی برای مهاجرانی که از فلسطین وارد این کشور می‌شدند، بهتر بود». به طور کلی، شیلی در آن زمان مانند دیگر کشورهای آمریکای لاتین به ورود مهاجران عرب به عنوان عاملی برای تقویت اقتصاد خود می‌نگریست. فلسطینیان مهاجر نیز به منظور بهبود اوضاع خود حساب ویژه‌ای روی این کشور باز کرده بودند. کسانی که از خاورمیانه اقدام به مهاجرت کردند، نتوانستند به مزایای بسیاری دست پیدا کنند. از همین روی، آن‌ها در ابتدای امر در عرصه‌هایی نظیر تجارت و صنعت نساجی مشغول به کار شدند. همین فعالیت باعث شد تا مهاجران عرب بتوانند خود را در شیلی شکوفا سازند. پس از مدتی، مهاجران به صنعت پنبه و پارچه روی آوردند تا تولیداتشان جای واردات محصولات از اروپا را بگیرد. فلسطینیان مهاجر در شیلی به منظور رقابت با چین در دهه‌های 80 و 90 قرن گذشته، به فعالیت در بخش‌های مالی، کشاورزی، غذایی، رسانه‌ای و همچنین در بخش مسکن روی آوردند. همین فعالیت‌ها باعث شد تا یک خانواده فلسطینی‌الأصل به نام «سعید» به عنوان صاحب مؤسسه «بارکی اریکو» لقب گیرد. این مؤسسه توانست مراکز تجاری خود را در پرو، شیلی و کلمبیا بنا سازد. در همین ارتباط، پروفسور شاهوان تصریح می‌کند: «در شیلی مسیحیانِ فلسطینی زیادی سکونت دارند که اصالت آن‌ها در واقع به بیت جالا، بیلین، بیت ساحور و بیت صفافا بازمی‌گردد. تعداد این مسیحیان فلسطینی در شیلی از تعداد مسیحیان در خودِ فلسطین بیشتر است». در سال 1917 بود که فلسطینیان کلیسای «سان جورج» را در حومه Recoleta احداث کردند. «دانیال جاد» نوه یکی از مهاجران فسلطینی از بیت جالا می‌گوید: «مرکز شیلی تا حدود زیادی به شهرهایی که مهاجران فلسطینی از آنجا مهاجرت کردند، شباهت پیدا کرده است».