جامعه شناسی کشورهای اسلامیشاماتکشور شناخت

محرم در لبنان؛ جلوه ای از نشانه ها، رنگها و اعتقادات خالص

سعید غفاری

1.

نماد و نشانه ها از جمله عناصر برجسته سبک زندگی لبنانی است. لبنانی ها اساسا به خاطر نظام طایفه ای و مذهبی حاکم بر جغرافیای زندگی شان، مرزهای هویتی خود را با نشانه ها، نمادها و گرافیک شهری قلمرو بندی نموده اند.
نه تنها در بیروت به عنوان پایتخت لبنان بلکه در شهرهای دیگر این کشور کوچک با گشت و گذاری ساده در مناطق و محله های آن به روشنی می توان مرزهای هویتی را در قالب نشانه ها و نمادها کشف کرد.
در کنار این جریان مستمر نشانه ها و نمادها، در زندگی روزمره، مناسبتهای مذهبی و گاه ملی و تاریخی نیز به محمل و بهانه ای برای بروز و ظهور مرزهای هویتی و برجسته نمودن آن در فضای شهری تبدیل شده است.
جالب اینکه در کنار این دو جریان قوی البته باید از جریان سومی هم سخن گفت که بروز و ظهور گهگاه عناصر فرهنگی کشورهای غربی را بدنبال دارد. آنچنان که برخی، روز ملی دیگر کشورها و یا مناسبتهای تاریخی – فرهنگی آنها را همچون مناسبتهای ملی لبنان جشن می گیرند و آن را همراه با نمادها و نشانه هایش پاس می دارند.

این وضعیت البته به جهت «بی هویتی» تاریخی و فرهنگی لبنانی ها؛ به عنوان کشور یا قومی که در کنار دریای مدیترانه سکنی گزیده و همواره به روی فرهنگهای دیگری که با کشتی از آن سوی دریا بر ساحل این کشور پهلو می گرفته اند، و حساسیتی بر مفهوم هویت و تعصبی بر فرهنگ خودشان نداشتند، ریشه دارد. آنها به راحتی در کنار یا مقابل فرهنگی دیگر، خود را فراموش می کنند.
مسیحیان، اهل سنت، دروزیها و شیعیان در جامعه لبنان با همین نمادها و نشانه ها مرزهای شان را با دیگران تعیین نموده اند.
گونه ای از زندگی و همسایگی منحصر بفرد و همراه با ظرافتهای پنهان و آشکار که شاید نمونه اش را نتوان در کشوری دیگر یافت؛ زیستن در کنار هم و جدا از بقیه.
این موضوع یکی از رکن های اصلی سبک زندگی لبنانی است. انتخابی زیبایی شناسانه که هم ناظر به هویت سازی است و هم وجه تمایز آنها محسوب می شود و کلیت شئون زندگی شان را دربر می گیرد.
باری، بازیابی هویت شیعی در لبنان نسبتی شورانگیز با محرم و فرهنگ عاشورا دارد. شیعیان لبنان که تا 40 سال پیش نمی‌توانستند روضه و عزاداری داشته باشند، امروز در ایام محرم قدرت و صلابت شان را به رخ می کشند و قدر آن را بیشتر از ما می‌دانند.
در گفتگو با برخی از دوستان شیعه آنها از زمانه ای در تاریخ زندگی شان سخن می گویند که عزاداری برای امام حسین «ع» بسیار سخت و مشکل بود و معمولا به گونه ای شخصی و خانگی و با تدبیرهای فراوان انجام می گرفت.
روزگار و زمانه ای که البته خیلی دور نیست و با نگاه به آن دوران آنچه امروز در حال رخ دادن می باشد را باید همچون یک معجزه و تحولی عمیق دانست.

2.

حزب الله لبنان با درک عمیق زندگی و زمانه در جامعه لبنانی از سالها پیش به گونه ای طبیعی و متناسب با نیاز و ذائقه شیعه در لبنان مناسبتهای مذهبی به خصوص ایام محرم، نیمه شعبان و ماه مبارک رمضان را ساماندهی و با به عبارت بهتر متناسب با فرهنگ لبنانی و شیعی غنی سازی کرده است.
حزب الله در سه مناسبت کلیدی فوق، بصورت سالانه و متناسب با مسایل روز، آرم و نشانه و شعاری را محور قرار داده و آنها را به روز می نماید.
گاه شعارها برگرفته از سخن سید حسن نصرالله است و گاه از دل یک رویداد و مساله روز انتخاب شده و گرافیکی می شود.

البته به تدبیرهایی ساده و موثر این شعارها تبدیل به نشانه های بصری شده و در بسترهای مختلف رسانه ای اعم از مجازی، تلویزیونی، گرافیک شهری و حتی رادیو منتشر و عمومی می شوند. این نشانه ها متاثر از آنچه پیشتر نوشتم، متناسب با هدفگذاری که شده، در تاروپود رفتارهای اجتماعی و برنامه های فرهنگی پذیرفته می شوند و جزیی از سبک زندگی در آن مقطع می گردند.

نو شدن، تکرار هوشمندانه و توجه به وجه زیبایی شناسانه شعارها و نمادها به گونه ای که به سهولت فهمیده و پذیرفته شود، بخشی از هوشمندی حزب الله طی سالهای گذشته بوده است که نتیجه آن حضور کیفی در زندگی روزمره بوده و همراهی افکار عمومی را به دنبال داشته است.
اگر برخی از خوانندگان این متن خاطره سالهای نخست انقلاب و یا دوران دفاع مقدس را به یاد داشته باشند، طی آن سالها شعارها، پوسترها، عکس ها و روایتها در متن زندگی روزمره جاری بودند. حتی آنها که خود را غریبه با انقلاب می دانستند گریزی از آن نداشتند. تصور همان اوضاع و شرایط به گونه ای هوشمندانه، هنرمندانه و به روز شده می تواند شما را به مناسبتهای مذهبی در میان شیعیان لبنان نزدیک کند.

الزامات و تدابیری اینچنین و زندگی در کنار دیگرانی که مرزهای نشانه شناسانه و اعتقادی روشنی دارند سبب شده است تا «برگزاری مراسم» در میان شیعیان به طور کلی از نظم، پاکیزگی و دقت برخوردار باشد. از این منظر شاید منظم ترین عزاداری شیعیان و البته بهترین شیوه نامه برای مدیریت تصویر عزاداری برای امام حسین «ع» متعلق به حزب الله باشد.
اساسا توجه به نظم، پاکیزگی، رنگ و ثبت تصویری جذاب از عزاداری جزئی از آداب و رسم محرمی شیعیان لبنان و بخصوص حزب الله است.
در این میان سلیقه و ذکاوت حزب الله همانطور که اشاره نمودم در اجتماع طایفه ای لبنان که با اهل سنت و مسیحیان ترکیب شده است، عزاداری محرم را تبدیل به یک فرصت کرده است.
برنامه ریزی و فعالیت حزب الله در ایام محرم به گونه ای است که شما در قالب مجموعه ای از آداب تکراری احساس می کنید که با محرم نویی روبرو هستید.

نمایش بیشتر

نوشته های مشابه

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

دکمه بازگشت به بالا