فعالیتهای اخوان المسلمین در کشورهای غربی/تعدیل برای جذب مسلمانان

حامد رضایی

میزان نفوذ و قدرتی که امروز اخوان المسلمین در کشورهای غربی دارد، نه تنها غبطه سایر جریانات اسلامگرا که حتی حسادت بعضی دول کشورهای اسلامی را نیز برانگیخته است.

جریان اخوان نزد مسلمانان ساکن غرب نفوذ زیادی دارد. اخوانی که به رهبری مسلمین غرب راضی نیست و در پس حضورش در این کشورها رویاهایی بلندپروازانه در سر می پروراند، رویاهایی از جنس نفوذ نرم در ساختار سیاسی – اجتماعی غرب و تغییر از درون تمدن فرنگی. رویایی که البته با تناقضی بنیادین مواجه است. چراکه نمی توان از یک طرف برای هموارسازی حضور در ساختارهای سیاسی – اجتماعی غرب به ارزش های تمدنی آن گردن نهاد و از سوی دیگر سعی در نفوذ و در نهایت تسلط بر آن داشت. در این صورت اتفاقی که می افتد نه نفوذ اخوان در غرب که نفوذ غرب در اخوان خواهد بود! شاید به همین دلیل است که دول اروپایی هم از قدرت گرفتن چنین رویکردهایی در میان مسلمانان غرب در جهت بی خطرسازی آنان حمایت می کنند.

به هرحال اخوانی ها از یک طرف سعی می کنند در ساختار غرب ادغام شوند و از طرف دیگر نمی خواهند از اصول ایدئولوژیک اسلامی خود دور شوند. راه رفتن میان این دو هرچند سخت اما اخوانی ها بدان امیدوارند. حال باید دید که آیا واقعا اخوان، غرب را به اسارت می گیرد یا اینکه خود اسیر مدرنیته خواهد شد؟

مهاجرت اخوانی ها به غرب

از همان دهه شصت که سرکوب دولت جمال عبدالناصر گریبان اخوانی ها را گرفت، مهاجرت یا بهتر بگوییم فرار اخوانی ها به غرب نیز شروع شد. البته غرض از مهاجرت تحصیل در دانشگاه های غرب هم بود. اخوانی ها فضای غرب را برای فعالیت های سیاسی علیه حکام مستبد غرب آسیا مناسب دیدند و علاوه بر تحصیل به فعالیت های سیاسی نیز مشغول شدند. از طرف دیگر با مشاهده وضعیت مسلمانان ساکن غرب، این دغدغه که مبادا آنان در فرهنگ اروپایی هضم شوند در میان آنان قوت گرفت. این بود که به فعالیت های فرهنگی و اجتماعی برای مهاجران مسلمان و نیز غربی های مسلمان شده روی آوردند.

فضای نخبگانی مسلمانان غرب، درآمدهای تقریبا خوب آنان، زاد و ولد بسیار آنان همزمان با کاهش زاد و ولد غربی ها و نیز موج اقبال به اسلام در میان جوانان غربی، عواملی بود که مسلمانان ساکن غرب را به عنوان ظرفیتی عظیم و البته مغفول مورد توجه اخوانی ها قرار می داد. لذا آنان به این نتیجه رسیدند که سرمایه گذاری در حوزه مسلمانان غرب – خصوصا قشر تحصیلکرده آنان – بیشتر از کارهای خاورمیانه ای شان اهمیت نداشته باشد قطعا کم اهمیت تر نیست.

آمارهایی که خود غربی ها از گسترش اسلام در غرب می دادند و هشدارهای پی در پی که بابت تغییر ترکیب جمعیتی کشورهای اروپایی به نفع مسلمانان داده می شد، هوس و انگیزه اخوانی ها را برای سرمایه گذاری هرچه بیشتر روی مسلمانان غرب برانگیخته می کرد.

به همین دلیل تلاش برای فربه سازی جمعیتی مسلمانان در غرب داد برخی سیاستمداران اروپایی را درآورده است. چندی پیش رئیس جمهور چک گفته بود برنامه مهاجرت آوارگان مسلمان سوری به اروپا، توسط اخوان المسلمین مهندسی و هدایت می شود تا در نهایت بتوانند کنترل این قاره را به دست بگیرند.

اقتضائاتی که باید رعایت می شد

اما فعالیت در غرب اقتضائاتی داشت. اول اینکه خود مسلمانان متاثر از فضای غرب، اگر کاملا سکولار نشده بودند، حداقل بخشی از وجوه اعتقادی خود را از دست داده بودند. لذا طبیعی بود که اخوانی ها برای جذب آنان تعدیلاتی در آموزه های خود به وجود آورند.

از طرف دیگر اخوانی ها طمع نفوذ در ساختارهای سیاسی غرب را نیز داشتند. فعالیت در چارچوب نظامات غربی، تن دادن به ارزش ها و سازوکارهای آن را می طلبید. این بود که اخوانی ها خود را مقید به ارزش های سکولار حاکم بر غرب ساختند و سعی بر سازگارسازی خود با جهان غرب گرفتند. البته این سیاست ها صرفا بر مبنای وجوه کارکردی آن در جهت تسهیل فعالیت در غرب اتخاذ نمی شد، بلکه برخی از اخوانی ها مقهور ارزش های غربی شده بودند و از صمیم دل به دنبال سازگار کردن خود با دنیای غرب بودند. در واقع دلبستگی به ارزش های مدرن نه صرفا یک تاکتیک، بلکه بعضا به یک استراتژی تبدیل می شد. این دلبستگی به مدرنیته محصور در اخوانی های غرب نماند و به اخوانی های بلاد اسلامی نیز واگیر کرد. رویکردهای کم و بیش سکولار راشد الغنوشی رهبر اخوانی های تونس در همین راستا قابل تحلیل است. این چرخش ایدئولوژیک به سمت ارزش های مدرن در حدی است که بعضی اخوانی ها ابایی از اعتراف به اینکه تفکرات شان نسبتی با مبانی حسن البنا ندارد، ندارند. و صد البته که همه اخوانی ها چنین نیستند.

نفوذ در ساختارهای اجتماعی – سیاسی غرب

اخوانی ها نفوذ در ساختارهای سیاسی غرب را با ایجاد ارتباط مثبت با نهادهای محلی شروع کردند. آنها برای ورود در این ساختارها از علنی شدن ارتباطاتی که فی المثل با احزاب اصلی انگلستان برای انتخابات محلی برقرار کرده اند، ابایی ندارند. حتی بعضی از اخوانی ها در لیست احزاب بزرگ انگلستان برای انتخابات محلی حضور داشته اند. اخوان در واقع به میانجی سیاستمداران اروپایی و جامعه مسلمانان غرب تبدیل شده است. فی المثل نفوذ اخوان در آمریکا به حدی است که در ایام جنگ غزه فردی اخوانی به نام «عبدالرحمن العمودی» در کنگره حاضر شده و با مقامات بلندپایه آمریکایی در این باره مذاکره می کند. این فرد الان به اتهام حمایت مالی از گروه های جهادی در زندان های آمریکاست.

احزاب غربی هرگاه نیاز به رای مسلمانان داشته باشند با اخوانی ها وارد زدوبند می شوند. نفوذ اخوان در رسانه های اروپایی نیز حوزه دیگری است که به قدرت عمل اخوان در غرب افزوده است.

سرمایه گذاری اخوان در غرب اقتضا می کند که کلیت اخوان مواضع ضدغربی اش را تعدیل کند. در همین راستا خیرت الشاطر یکی از بزرگان اخوان در مقاله ای با عنوان «از ما نترسید» که در سال 2005 توسط روزنامه گاردین منتشر گردید از تمایل اخوان برای برقراری ارتباط با جهان غرب سخن گفته است. رقیق شدن ضدیت با غرب در حکومت مرسی در مصر نیز بی ارتباط با این مصلحت اندیشی ها نیست. از سوی دیگر حمایت دول غربی از اخوان در برابر کودتاگران از ارتباطات جدی میان آنها حکایت می کند. البته بعضی معتقدند که دول غربی هنوز در ابهام به سر می برند که آیا حرکت اخوان به سمت رویکردهای عرفی در سیاست واقعی است یا اینکه به دلیل اقتضائات شرایط موجود صورت گرفته و پس از به قدرت رسیدن همان نگاه های سنتی اخوانی دنبال خواهد شد. بعضی ها معتقدند این رویکردهای عرفی و مدنی اخوان بیشتر از روی تقیه است! به همین دلیل است که اخوان شناسان معتقدند اساسا تفاوتی جدی میان متونی که اخوانی ها به زبان عربی و برای مخاطب مسلمان می نویسند با متونی که به زبان انگلیسی و برای مخاطبین غربی می نویسند وجود دارد!

یوسف قرضاوی، رهبر اخوانی های غرب

یوسف قرضاوی را رهبر معنوی اخوان می نامند. اما این رهبری برای اخوانی های غرب رنگ و بوی دیگری دارد. قرضاوی وظیفه پشتوانه سازی عقیدتی برای فعالیتهای اخوان غرب را بر عهده دارد. کتابهای او بیش از سایر کتب توسط اخوانی های غرب تبلیغ و توزیع می شود. قرضاوی سعی کرده نوعی از سبک زندگی اسلامی را برای مسلمانان غربی مطرح کند. سبک زندگی ای که در عین اسلامی بودن، غربی هم باشد. کتاب «الحلال و الحرام فی الاسلام» قرضاوی عملا تبدیل به رساله عملیه مسلمانان مغرب زمین شده است. اخوانی ها و از جمله قرضاوی مسلمانان غرب را به تمکین در برابر نظامات قانونی این کشورها حتی در صورت خلاف شرع بودن – مانند حق طلاق برای زن – دعوت می کنند. فقه اقلیات برای سازگارسازی زندگی اسلامی در محیطی غیراسلامی مبتلابه مسلمان غرب بوده که اخوانی ها در این زمینه به تولید محتوا پرداختند. علاوه بر قرضاوی، طه جابر العلوانی، طارق اوبرو، مصطفی سیریک و طارق رمضان با نوشته های خود فقه اقلیات را فربه کردند.

اخوانی ها برای رهبری مسلمانان غرب علاوه بر ایجاد شبکه ای میان مساجد و مراکز خیریه، چندین سازمان اسلامی را ایجاد کردند که البته میان آنها لزوما ارتباط تشکیلاتی وجود ندارد. از جمله این سازمان ها به «اتحادیه سازمان های اسلامی اروپا» (FIOE) و «مجمع سازمان های جوانان و دانشجویان مسلمان» (FEMYSO) و سازمان های زیر مجموعه آنها از جمله «المجلس الاروبی للافتا و البحوث» و «اتحادیه بین المللی علمای اسلام» تحت ریاست مستقیم قرضاوی می توان اشاره کرد.

دلار و باز هم دول خلیج فارس!

اخوانی های غرب فعالیتهای وسیع اقتصادی را در دستور کار خود قرار داده اند. بانک «تقوی» نمونه ای از این فعالیت هاست که یوسف ندا سرمایه دار معروف اخوانی آن را مدیریت می کند. شبکه بزرگ خدمات اجتماعی – دینی اخوانی ها نیز درآمدهای بسیاری را نصیب آنان می کند. علاوه بر فعالیت های اقتصادی که در غرب صورت می گیرد، تاجران اخوانی در منطقه خلیج فارس نیز از جمله تامین کنندگان مالی فعالیت های اخوان در غرب هستند. اما علاوه بر اینها نباید از حمایت های مالی دولت هایی چون عربستان و امارات چشم پوشید. واقعیت این است که اختلافات اخوان با دولت سعودی و امارات نتوانسته خدشه ای به روابط حسنه آنان در غرب بزند. دولت قطر هم که رفیق گرمابه و گلستان اخوان است. دولت های خلیج فارس با حمایت های مالی خود، قطعا هنگام چیدن میوه های سرمایه گذاری اخوان روی مسلمانان غرب فریاد «انا شریک» سر خواهند داد.

منابع:

الإخوان المسلمون فی أوروبا: دراسه تحلیلیه لتنظیم إسلامی؛ سمیر امغار، ترجمه: دینا محمد، مکتبه اسکندریه

اطلس رهبران، حمید عظیمی و دیگران، نشر معارف

http://okhowah.com/fa/11166

http://okhowah.com/fa/11167

منبع: خبرگزاری مهر