قطر بازیگر جهانی جدید از سیاست تا ورزش
بن هوبارد – نیویورک تایمز
ترجمه: محمد جواد اصغری
در حالی که تلاش‌های نامنظم ایالات متحده برای خروج بیش از 120 هزار شهروند و متحدانش از افغانستان در دو ماه گذشته در جریان بود، یک کشور کوچک و ثروتمند به بسیاری از آمریکایی‌ها کمک کرد تا کشور را ترک کنند. قطر حدود 60 هزار آمریکایی و افغانستانی را پذیرفته است؛ بیش از هر کشور دیگری در عملیات خروج از افغانستان.
قطر به لطف روابط خود با طالبان و ایالات متحده – که میزبان بزرگترین پایگاه نظامی آمریکا در خاورمیانه است – نقش محوری در میانجیگری بین افغانستان جدید به رهبری طالبان و کشورهای غربی ایفا کرد. این کشور غنی از گاز که مدت‌هاست از ثروت عظیم خود برای ارتقاء جایگاه بین المللی خود استفاده می‌کند، مورد توجه جهان قرار گرفته است. این کشور در حالی که ده‌ها تن مواد غذایی و کمک‌های پزشکی به افغانستان ارسال می‌کرد، میزبان وزیران دفاع و سایر وزرای آمریکایی بود.
قطر با جذب لیونل مسی، یکی از بزرگترین بازیکنان تاریخ فوتبال، به باشگاه پاری سن ژرمن متعلق به قطر توجه طرفداران ورزش در سراسر جهان را به خود جلب کرده است. دوحه همچنین خود را برای میزبانی جام جهانی فوتبال در سال آینده آماده می کند.
مایکل استفانز، محقق ارشد و کارشناس مسائل خلیج فارس در موسسه تحقیقات سیاست خارجی، می‌گوید: «قطر همواره می‌خواسته یک بازیگر جهانی باشد، چه میزبان رویدادهای بزرگ ورزشی باشد و چه بازیکنان اصلی را به خدمت بگیرد یا خود را به عنوان نقطه اصلی سیاست و دیپلماسی جهانی معرفی کند. البته آنان همیشه موفق نبوده‌اند اما به نظر می‌رسد در حال حاضر ابتکار عمل را به دست گرفته‌اند.»
کمک‌های قطر برای گسترش حمل و نقل هوایی از افغانستان با موافقت رئیس جمهور بایدن همراه شد و آنتونی بلینکن وزیر خارجه و لوید جیمز آستین وزیر دفاع به دیدار شیخ تمیم بن حمد آل ثانی رفتند. آنتونی بلینکن در یک کنفرانس مطبوعاتی در دوحه گفت: «بسیاری از کشورها در عملیات خروج از افغانستان کمک کرده‌اند، اما قطر بیش از همه کمک کرده است.» همچنین گفت: «همکاری بین قطر و ایالات متحده هرگز قوی‌تر از اکنون نبوده است.» محمد بن عبدالرحمن آل ثانی، وزیر خارجه قطر، ایالات متحده را «مهمترین متحد ما» توصیف کرد.
تحولات کنونی در مقایسه با دولت قبلی آمریکا که از محاصره چهار جانبه علیه قطر حمایت می‌کرد، یک تغییر اساسی در روابط دوجانبه به شمار می رود. عربستان، امارات متحده عربی و بحرین و مصر با حمایت رئیس جمهور سابق دونالد ترامپ، قطر را متهم به حمایت از تروریسم و دخالت در امور داخلی سایر کشورهای عربی کردند. اتهاماتی که از سوی دوحه رد شد. این محاصره اوایل سال میلادی جدید، قبل از تحلیف بایدن رییس جمهور جدید، پایان یافت.
روابط خوب قطر با گروه‌هایی مانند طالبان و کشوری مانند ایران – که از اتهامات پیشین به قطر مبنی بر حمایت از تروریسم بود – آن را به عنوان یک میانجی ارزشمند کرده و به قطر اجازه می‌دهد آنچه را «دیپلماسی پیشگیرانه» می‌نامد، ترویج دهد. لؤلؤ الخاطر، معاون وزیر امور خارجه قطر، در مصاحبه‌ای گفت: «گاهی، وسعت کوچک کشور به شما اجازه می‌دهد این نقش را ایفا کنید، زیرا شما هیچکس را نمی‌ترسانید. ما یک کشور کوچک هستیم که هیچ کس را تهدید نمی‌کند. ما با هیچ کشوری نمی‌جنگیم.»
قطر با 300 هزار نفر جمعیت، دارای یک میدان عظیم گاز طبیعی با ایران است و درآمد سرانه آن سالانه بیش از 90 هزار دلار است که یکی از بالاترین منابع جهان بر اساس گزارش CIA است. این ثروت به قطر برای تأمین بودجه جهت ارتقای جایگاه خود در منطقه از طریق شبکه الجزیره، رسانه نزدیک به اسلام‌گرایان سیاسی و پیشنهاد میزبانی جام جهانی 2022 کمک کرده است.
قطر روابط خوبی با تعدادی از گروه‌ها و جنبش‌های اسلامی از جمله جنبش مقاومت اسلامی حماس در نوار غزه، اخوان المسلمین در مصر و طالبان در افغانستان داشته است. این روابط برای غرب نیز مفید بود، زیرا در مذاکره برای آزادی گروگان‌های غربی در کشورهایی مانند سوریه بر دوحه متکی بود. قطر همچنین میزبان مذاکرات صلح با طالبان بود که با تأیید ضمنی ایالات متحده در سال 2013 دفتر خود را در دوحه افتتاح کردند.
سال گذشته دولت ترامپ توافقی را با طالبان در دوحه امضا کرد که بر اساس آن زمان بندی خروج آمریکا تعیین شد. از زمان تخلیه سفارت آمریکا در کابل در ماه گذشته، ایالات متحده عملیات دیپلماتیک خود را به دوحه منتقل کرده است.
استفانز می‌گوید: «شکی نیست که قطر برنامه ریزی خوبی داشته‌است. آنها احساس می‌کنند که این امر آنها را به یک متحد مفید غرب تبدیل کرده است، اما به یک بازیگر اصلی در مسائل وسیع‌تر منطقه نیز تبدیل شده‌اند، چیزی که آنها همیشه می خواستند.» مقامات قطری گفتند که در روزهای اخیر دوحه 68 تن مواد غذایی و کمک‌های پزشکی به افغانستان ارسال کرده است. همچنین مقامات و تکنسین های قطری نیز برای دیدار با طالبان و همکاری با ترکیه در مورد نحوه بازگشایی فرودگاه بین المللی کابل به کابل سفر کردند.
لؤلؤ الخاطر ضمن تاکید بر اینکه قطر از نفوذ خود برای تحت فشار قرار دادن طالبان استفاده می‌کند تا به تعهدات خود در مورد رفتار معتدل بیشتر عمل کند، گفت «ما تلاش می کنیم طالبان را تشویق کنیم که دولتی فراگیر داشته باشند که نماینده همه باشد. اما ما در مورد موضوع حضور زنان مطمئن نیستیم و اگر این اتفاق بیفتد، دولت موفق خواهد شد. اما حداقل ما آنها را به این کار تشویق می کنیم.»
طالبان به مردم این اطمینان را داده است که مقامات و سربازان دولت سابق را عفو خواهند کرد و به زنان اجازه کار و تحصیل خواهند داد. فعالیت‌هایی که در تجربه قبلی وی در قدرت از 1996 تا 2001 تا حد زیادی ممنوع بود. باید دید طالبان تا چه حد به این وعده‌ها پایبند خواهند ماند، به ویژه آنکه روزها پیش اعتراضات زنان را در کابل سرکوب کردند. در دیگر نقاط کشور، جنگجویان این کشور متهم شده‌اند که خانه به خانه برای ردیابی مخالفان خود رفتند.
در داخل، قطر هنوز درگیر فرآیند خروج است؛ در حالی که حدود دو سوم از مهاجران به کشورهای دیگر رفتند، حدود 20 هزار نفر هنوز در قطر هستند که غذا و مراقبت‌های پزشکی دریافت می‌کنند. برخی از جمله چندین افغان که در سازمان‌های رسانه‌ای مانند نیویورک تایمز کار می‌کردند، در ویلاهای جدیدی که برای میزبانی جام جهانی 2022 ساخته شده‌اند، اقامت می‌کنند. اما بیشتر مهاجران در العدید، پایگاه نظامی آمریکا، زندگی می‌کنند که ازدحام جمعیت، گرمای زیاد و عدم رعایت بهداشت مشکل ساز شده است.
لؤلؤ الخاطر می‌گوید که به این مسائل رسیدگی می‌شود و تاکید می‌کند که دولت قطر و خیریه‌های مرتبط با آن، سرپناه، حمام و کلینیک‌های صحرایی بسیاری ساخته‌اند و بیش از 55 هزار وعده غذایی در روز آماده کرده‌اند.
استفانز می‌گوید که معلوم نیست قطر تا چه مدت از مزایای کمک خود در مواجهه با پیامدهای پرونده افغانستان استفاده خواهد کرد. اما مانند همه کشورهای حوزه خلیج فارس ، این کشور به دنبال راه‌هایی برای ارتقای جایگاه خود در واشنگتن است.
همه‌ی کشورهای خلیج فارس می‌خواهند به بایدن نزدیک شوند، زیرا می‌دانند که دولت فعلی ایالات متحده به طور کامل بر کشورهای حوزه خلیج فارس متمرکز نشده است، بنابراین می‌خواهند خود را به عنوان متحد و نه معضل معرفی کنند.
