معرفی کتاب «پرسش از روش» اثر طه عبدالرحمن

ازآنجاکه مطالعات و سخنرانی‌‌هایی که در این کتاب آورده شده از انسجام در دیدگاه، نظم و ترتیب در روش، و الگوی فکری یکسانی برخوردار است، به این نتیجه رسیدیم مباحث را به ترتیبی که در کتاب مشهود است بیاوریم. خوانندگانی که بر آن‌‌اند تا به اندیشه‌‌ای فراتر از عناصر پروژۀ فلسفی عبدالرحمان دست یابند، و همچنین کسانی که می‌‌خواهند برداشت خود را از برنامه‌‌های «مکتب فکری رباط»5 اصلاح نمایند می‌‌توانند از این کتاب بهره ببرند. این مکتب فکری از دهۀ هفتاد قرن گذشته، پس از بنیان‌‌گذاری، در بیرون کشور مغرب نیز به شهرت رسید و از راه مطالعات پیشرو و برجسته در پایان‌‌نامه‌‌های کارشناسی ارشد و دکتری در تمام نقاط جهان عرب، به‌‌ویژه در مغرب و الجزایر، به تولید علم پرداخت. علاوه‌‌بر این، انبوهی از دانشجویان و پژوهشگران خود را در نشست‌‌های بین‌‌المللی و محافل فرهنگی به این جریان فکری نسبت می‌‌دهند.6 مقاله‌‌هایی که در این کتاب آورده شده پاسخ به یک پرسشگری فلسفی است، و آن این است که:

چگونه می‌‌توان با حفظ استقلال اندیشه در یک دیدگاه نوآوری کرد؟ شروط منطقی و روش‌‌های لازم برای ایجاد نوآوری در آن دیدگاه، همراه با حفظ استقلال در روش متداول، کدام‌‌اند؟

پاسخ طاها عبدالرحمان به این سؤال محور کتاب را تشکیل می‌‌دهد، و همۀ فصل‌‌ها می‌‌کوشند تا درستی این پاسخ را اثبات کنند. پاسخ این است: اصل در فهم روش نوآوری، که منجر به آزاداندیشی می‌‌شود، این است که از سه روش فهم کاملی داشته باشیم: تکاملی که به سنت اسلامی اختصاص دارد، روش متداول که در فلسفه از آن استفاده می‌‌شود، و استدلال‌‌محوری که در منطق کاربرد دارد.

عبدالرحمان در این کتاب بر آن است که از یک سو فرآیند دست‌‌یابی به روش نوآوری را با استفاده از سنت، فلسفه، و منطق به دست آورد و توضیح دهد و از سوی دیگر به‌‌کارگیری این روش را تبیین کند. او این روش را راهی آشکار می‌‌داند که ما را به الگوی فکری جدیدی در راستای اهداف فکری، معرفتی، و چشم‌‌انداز تمدنی‌‌مان می‌‌رساند.

فهرست

_{پیشگفتار}
[بخش نخست]: روش تکامل‌‌گرا در باب سنت
• چگونه در نگرشمان به سنت نوآوری کنیم؟
_{مفهوم «متن سنت اسلامی-عربی»
مفهوم «نگرش»
مفهوم «نوآوری»
مفهوم «چگونگی»}
• پایه‌‌های نگرش تکامل‌‌گرا در پرداختن به سنت
_{اصل تداول
اصل تداخل
اصل تقریب}
• دیدگاهی کاربردی برای نوسازی مقاصد شریعت
_{علم مقاصد و اخلاقی اسلامی
نظریه‌‌های مقصدی سه‌‌گانه
اصلاح نظریۀ ارزش‌‌های مقصدی
پیوند میان علم اخلاق و علم فقه در دو سوی «میانه‌‌روی» و «افراط‌‌گرایی»}
[بخش دوم]: روشمندی متداول فلسفی
• مبانی زبانی فلسفه
_{اقتباس اصطلاحات فلسفی از زبان عادی
ارزیابی نسبی‌‌بودن زبان فلسفی}
• اصول زبانی مقولات فلسفی
_{شاخص‌‌های نظری در مقولات عربی
نظریۀ مقولات ارسطو
ریشۀ زبانی مقولات
مقولات زبان عربی}
• افسانۀ فلسفۀ محض
_{فلسفۀ محض و مطابقت
ویژگی‌‌های فلسفۀ تطابقی
ویژگی‌‌های فلسفۀ غیرتطابقی
ویژگی‌‌های عقلانیت تحول‌‌پذیر}
• آیا عقلانیت تکثرپذیر است؟
_{رهیافت تعقل از دیدگاه فلسفۀ عربی
ویژگی‌‌های فعل عقل
ویژگی‌‌های فعل خردورزی
ویژگی‌‌های فعل تعاقل
انواع روابط بین افعال سه‌‌گانۀ تعقل}
• فصل‌‌الخطاب تفاوت بین فلسفۀ بشری و حکمت قرآنی از دیدگاه حکیم بدیع‌‌الزمان
_{بدیع‌‌الزمانِ فیلسوف و پیونددهی میان فلسفه و حکمت
بدیع‌‌الزمانِ حکیم و جداکردن فلسفه از حکمت}
[بخش سوم]: شیوۀ استدلال‌‌گرایی در منطق
• از جدل پسندیده تا دانش مناظره تا علم کلام
_{بهره‌‌گیری تبلیغ اسلامی از شیوۀ مناظره
الگوی نظری مناظره
منطق اعتقادی مناظره‌‌کنندگان}
• مشروعیت دانش منطق در سنت اسلامی
_{ملاک‌‌های مشروعیت منطق و ملاک‌‌های مخالفت با آن
ارزیابی مخالفت با منطق و بازیابی مشروعیت منطق}
• منطق استدلال دلیل‌‌محور و استدلال طبیعی و نمونه‌‌های آن
_{از اختلاف در ابعاد اندیشۀ فلسفی تا اختلاف در ابعاد اندیشۀ منطقی
ابهام گفتمان طبیعی
استعاری‌‌بودن دوگانۀ گفتمان طبیعی
قیاسی و جدلی‌‌بودن گفتمان طبیعی}
• آیا حقوق‌‌دان به فراگیری دانش منطق نیازمند است؟
_{حقوق و استفادۀ کاربردی منطق
دانش حقوق و چگونگی پرداختن ابزاری به منطق
تناقضات در دیدگاهی که منطق را انکار می‌‌کند}
• پیوست [۱]: دانش اصول فقه
_{نوگرایی، تکامل‌‌گرایی و ابزاری‌‌بودن
نوگرایی
تکامل‌‌گرایی
ابزاری‌‌بودن}
• پیوست [۲]: مسلمات و نتایج نگرش تکامل‌‌گرا به سنت
_{در کتاب روزآمدکردن روش در ارزیابی سنت}

منبع: ترجمان