درباره محبوبیت سریال‌های ترکیه‌ای در پاکستان؛ صنعت سینمای ترکیه شبه‌قاره را هم درمی‌نوردد؟

محمدجواد اصغری

چد سالی است که سریال‌ها و فیلم‌های ساخت ترکیه در پاکستان به نمایش درمی‌آید. درباره‌ی محتوا و تاثیرات حضور رسانه‌ای ترکیه، تحلیل‌ها و بحث‌هایی شده است. متن ذیل گزارشی از یک تحقیق در «مجله مطالعات رسانه» پاکستان در سال 2019 است.

هدف تحقیق حاضر بررسی ادراکات مخاطبان پاکستانی در مورد محتوای ناشی از این فیلم هاست، کشوری که قرن‌ها با آن روابط مذهبی و فرهنگی قدیمی داشته ایم. جالب است که محتوای ترکی در پاکستان بسیار محبوب شده است حتی اگر تفاوت چشمگیری میان زبان‌های هر دو کشور وجود داشته باشد. پدیده ترکی در پاکستان چنان فراگیر شده است که اظهارنظرهایی مانند «ترکان عثمانی هرگز امپراتوری خود را تا پاکستان امروزی گسترش ندادند، اما برخی در اینجا می ترسند که فرزندان آنها از طریق سریال های معروف در حال حمله فرهنگی باشند» کاملاً رایج هستند.

همچنین این تحقیق، تحلیل می‌کند که آیا این محبوبیت، منجر به افزایش علاقه به فرهنگ ترکیه خصوصاً تمایل به بازدید از آن شده است. این تحقیق همچنین بررسی می‌کند که آیا تقارن فرهنگی نقشی در علاقه به محتوای ترکی دارد یا خیر.

از آغاز قرن جدید، جذابیت جهانی درام‌های ترکی که اکنون به بیش از 40 کشور به ویژه در خاورمیانه صادر می‌شود، افزایش چشمگیری داشته است. در پاکستان، روند سریال‌های ترکی به سبب تقاضای گسترده برای تهیه محتوای بسیاری از کانال‌های خصوصی تازه تأسیس، آغاز شد. اولین برنامه ترکی که واقعاً محبوب شد برنامه «عشق ممنوع» و پس از آن «فاطیما گل» و «مرآ سلطان» بود. سایت Dawn در26 نوامبر 2013 در خبر خود داده‌هایی از Media Logic را نقل کرد که نشان می دهد بیش از 55 میلیون بیننده‌ آخرین قسمت «عشق ممنوع» بودند. در حالی که دیگر برنامه های معروف دیگر مانند «فاطیما گل» به طور متوسط 30 میلیون بیننده و «فریحا» به طور متوسط 28 میلیون بیننده داشته است.

محققان دلایل مختلفی برای محبوبیت فراملی محتواهای رسانه‌ای نقل کرده‌اند: مانند بازیگران خوش تیپ، موسیقی زیبا، داستان‌های روان و جالب، استفاده از مکان‌های زیبا، سبک زندگی پر زرق و برق، آشنایی با فرهنگ‌های بیگانه، یا حتی عاشقانه و پایان‌های خوش.

یکی دیگر از علل رغبت به محتوای رسانه‌ای فراملی این است که هیچ گونه تضادی در اعتقادات و ایدئولوژی‌ با کشورهای میزبان نداشته باشد. به عنوان مثال آقای «Lee» ادعا می کند که برداشت بیننده از درام فراملی کره‌ای، ترکیبی از واقع گرایی و خیال است. فلذا بینندگان مایل هستند که در مورد فرهنگ های جهانی کره و تخیلات عاشقانه موجود در آنها بدانند.

تحقیقات قابل توجه نشان داده است که فیلم‌ها یا برنامه‌های تلویزیونی معمولاً هنگام مشاهده توسط یک کشور خارجی، منافعی را به صورت «افزایش سطح آگاهی» فراهم می‌کنند. به عنوان مثال، مشاهده یک مکان در رسانه‌ها باعث تمایل بیننده به سمت آن مکان می‌شود و حتی تا آنجا پیش می رود که میزان گردشگری را به آن مکان افزایش دهد.

برخی پژوهشگران مانند «Riley and Van Doren» اظهار داشتند که تصاویر مکان‌های زیبا در فیلم‌های محبوب ابزاری موثر برای تبلیغ آنها است. همچنین، حتی افرادی که توانایی بازدید از این مکان ها را ندارند نیز می‌توانند بدون متحمل شدن هیچ گونه هزینه‌ای از مشاهده در نمایشگر، رضایت داشته باشند.

مکان‌های مختلف به دلیل نمایش در رسانه‌های مشهوری مانند نیوزیلند در سه گانه معروف «ارباب حلقه‌ها»، ایرلند شمالی در فیلم هایی مانند «تواریخ نارنیا»، «جزیره نامی» در سریال تلویزیونی کره‌ای «زمستان سوناتا» و «جزیره اودایبا» و همچنین «پل رنگین کمان» در توکیو در سریال تلویزیونی داستان «عشق توکیو» مورد توجه گسترده گردشگران قرار گرفته اند.

یکی از عوامل موثر در محبوبیت درام فراملی، محبوبیت آن در بین تماشاگران زن و همچنین ترجیح بیننده زن به داستان‌های عاشقانه اشاره کرد. لازم به ذکر است که بیشتر ادبیات موجود در مورد جریان رسانه‌های فراملی از غرب به شرق از همین نوع است.

هنگام تجزیه و تحلیل محبوبیت محتوای خارجی، مسئله تقارن فرهنگی نیز بسیار مهم تلقی می شود؛ این برداشت از تقارن مبتنی بر دو پدیده است، اول، ارتباط فرهنگی آن‌ها و دوم، اشتراک تاریخی فرهنگی و زبانی. همچنین، علاوه بر زبان، بسیاری از عوامل دیگر مانند دین ، ​​قومیت، جنسیت، موسیقی، شوخ طبعی، لباس و زبان بدن نیز در این زمینه نقش دارند.

برخی محققین این را «احساس متمایز مبتنی بر ملت» می‌نامد که به موجب آن فرهنگ زبان یا حتی شوخ طبعی بر استقبال از متون رسانه‌ای تأثیر می‌گذارد. به عنوان مثال «Elaskary» دریافت که محبوبیت گسترده درام‌های کره‌ای در خاورمیانه تا حدودی به دلیل خط داستانی و همچنین لباس بازیگران است که در مقایسه با درام‌های غربی، تماشاگران ترجیح می‌دهند.

حال به سراغ پرسشنامه‌ها و نتایج آن برویم. در این تحقیق، پرسشنامه‌ای با 18 گزاره برای 400 نفر پاسخ دهنده که بیننده‌ی محتوای ترکی دوبله شده در کانال های محلی بودند، بررسی شد. از این تعداد 31 پاسخ رد شدند زیرا یا ناقص بودند یا حاوی خطا بودند. حجم نمونه نهایی برای تجزیه و تحلیل آماری 369 نفر بود.

یافته‌های این تحقیق نشان می دهد که اکثریت قابل توجهی از بینندگان معادل 75.6 درصد، زن بودند. از افراد پرسیده شد که آیا آنها درام‌های تاریخی یا درام‌های معاصر را ترجیح می دهند. داده‌ها نشان می دهد که 62.6 درصد از افراد، نمایش های تاریخی را ترجیح می دهند در حالی که 37.4 درصد باقی مانده نمایش‌های معاصر را ترجیح می دهند. از پاسخ دهندگان همچنین دلایل اصلی مشاهده درام های تلویزیونی ترکیه پرسیده شد.

با فرضیه‌ی «تماشاگران پر و پاقرص درام های ترکیه تمایل بیشتری به دیدن ترکیه دارند» پرسشنامه‌ای از تعداد دفعات مشاهده درام ترکی و تمایل به بازدید از ترکیه تهیه شد. این آزمایش نشان می دهد که  میان این تماشاگران و تمایل به سفر به ترکیه، ارتباط ضعیفی وجود دارد. عمده این افراد، میل به سفر به ترکیه را ابراز نمی‌کردند.

مساله اول: رایج ترین دلایل مشاهده درام های ترکی چیست؟

یافته‌های این مطالعه نشان داد که بیشترین دلیل ذکر شده برای تماشای درام‌های ترکی دیدن مناظر زیبا و مکان‌ها (78.9درصد)، داستان های جالب (64.2 درصد)، مشاهده عاشقانه های سایر مسلمانان (59.3 درصد)، بازیگران خوش چهره (53.7 درصد)، لباس‌های زیبا (41.5 درصد)، عشق و عاشقی (30.9 درصد)، آموزش مدهای جدید (26.8 درصد)، یافتن شباهت‌هایی بین هنجارها و فرهنگ ترکیه و پاکستان (25.2 درصد)  نمایش سبک زندگی ایده آل در این برنامه‌ها (22.8 درصد)

مساله دوم: آیا سن بر الگوی مشاهده درام های ترکی تأثیر دارد؟

یافته های این مطالعه نشان داد که سن پاسخ دهندگان به طور قابل توجهی بر درک آنها از محتوای رسانه‌های ترکیه تأثیر می گذارد. نتایج آزمون نشان داد که در نظرات مربوط به «تعداد دفعات مشاهده»، «ترجیح درام‌های نمایش داده شده در حال حاضر»، «تماشای نمایش برای بازیگران خوش تیپ»، «لباس‌ها»، «مناظر زیبا» یا «کسب اطلاعات در مورد مدهای جدید» و غیره، نظرات بینندگان جوان به شدت با بینندگان قدیمی متفاوت است؛ از این رو بینندگان جوان همه‌ی این عناصر بصری مانند ظاهر طراحی شده برای بازیگران، روند مد جدید، مناظر و غیره را به عنوان عامل علاقه‌شان به محتوای ترکی، در نظر می گیرند.

مساله سوم: آیا جنسیت بر الگوی مشاهده درام های ترکی تأثیر دارد؟

یافته‌های این مطالعه نشان داد که تفاوت‌های جنسیتی قابل توجهی در درک بینندگان زن و مرد در مورد نمایش های ترکیه وجود دارد. نتایج آزمون نشان داد که تفاوت قابل توجهی در درک مخاطب از «بازیگران خوش تیپ»، «لباس‌ها»، «کسب اطلاعات در مورد مدهای جدید» و «به تصویر کشیدن سبک زندگی ایده آل» وجود دارد.

در تحلیل این آزمون‌ها باید گفت که اگرچه در پیشینه‌ی مطالعات بر اهمیت « تقارن فرهنگی» به عنوان نقشی در ایجاد علاقه به درام فراملی تاکید کرده‌اند، اما یافته های مطالعه حاضر خلاف این را نشان می دهد. مشخص شده است که 59.3 درصد از پاسخ دهندگان علاقه‌مند به شناخت زندگی ترکها به عنوان مسلمانان مقیم در کشورهای توسعه یافته هستند؛ اما تنها 25.2 درصد معتقدند که هنجارها و فرهنگ در ترکیه می‌تواند مشابه هنجارها و فرهنگ پاکستان باشد. بنابراین تقارن فرهنگی نیست که بیننده را نسبت به این برنامه‌ها متمایل می‌کند بلکه علاقه به شناخت زندگی در کشورهای پیشرفته است.

مطابق با پیشینه‌ی مطالعات، مطالعه حاضر همچنین نشان داد که 78.9 درصد از پاسخ دهندگان به دلیل به تصویر کشیدن مناطق زیبا، درام ترکی را مشاهده کرده اند. همچنین 64.2 درصد از پاسخ دهندگان به دلیل طرح داستانی جالب درام‌ها، آن‌ها را تماشا می‌کردند. «بازیگران خوش تیپ» نیز سهم 53.7 درصدی از پاسخ دهندگان را دارا بودند. نمایش سبک زندگی مجلل فقط توسط 22.8 درصد از پاسخ دهندگان انتخاب شد. و نمایش عاشقانه تنها توسط 30.9 درصد از پاسخ دهندگان انتخاب شده است. لازم به ذکر است که اکثریت قابل توجهی از پاسخ دهندگانی که ادعا می‌کردند درام ترکی را مشاهده می کنند، زن بودند.

از آنجا که بسیاری از نمایش های ترکی که در پاکستان پخش می شوند ماهیتی تاریخی دارند و زندگی شاهان مشهور عثمانی را منعکس می کنند، اصطلاح «نئوعثمانی باحال» نشان دهنده پاسخ 62.6 درصد پاسخ دهندگان است و آن‌ها ترجیح می دهند که نمایش‌ها؛ نمایشنامه‌های تاریخی باشند.

این مطالعه همچنین تأثیر سن بر ادراک بیننده را تجزیه و تحلیل کرده‌است که نشان می دهد بینندگان جوان عناصر بصری مانند شکل ظاهری و سبک بازیگران را از دلایل اصلی علاقه خود نام می‌برند.

در پایان، می‌توان اظهار داشت که با توجه به میراث تاریخی و مذهبی مشترک، نه تقارن فرهنگی بلکه مناطق زیبا و داستان‌های جالب باعث این حضور رسانه‌ای ترکیه شده است. همچنین یافته ها نشان می‌دهد که کیفیت تولید بالا است که مخاطبان را وادار به ترجیح دادن محتوای ترکی فراملی می کند.

از این رو، به نظر میرسد محتوای با کیفیت عالی از سایر ملل غیرمسلمان و غیرآسیایی نیز می‌تواند مورد پذیرش قرار گیرد.